Από τον Γιάννη Παναγόπουλο //
•Είναι μια ακόμα ηλιόλουστη φθινοπωρινή μέρα στην Βαρκελώνη. Με την Κλαίρη Σκανδάμη, καθηγήτρια Ελληνικών στην «Escola Oficial d’Idiomes Barcelona» (σ.σ. Επίσημο Σχολείο Γλωσσών της Βαρκελώνης), βολτάρουμε στη γειτονιά της, την Gracia. Δίπλα μας πιτσιρίκια παίζουν ανέμελα μπάλα. Έφηβοι κάνουν φιγούρες καβαλημένοι σε skateboard. Ζευγάρια ερωτοτροπούν. Σχεδόν ζευγάρια το παλεύουν να γίνουν ζευγάρια.
Η Κλαίρη ζει στη Βαρκελώνη από το 1991. Η σχέση της με την Ισπανία ξεκίνησε νωρίτερα. Μας λέει: «Ήμουν 18 ετών όταν ταξιδέψαμε πρώτη φορά με τον πατέρα μου στη Σεβίλλη. Όταν επιστρέψαμε στην Ελλάδα, το πρώτο πράγμα που έκανα ήταν να μάθω τη γλώσσα. Τότε δεν υπήρχε το Ινστιτούτο Θερβάντες. Υπήρχε το ίδρυμα «Ρέινα Σοφία». Ήμασταν ελάχιστοι μαθητές. Στην Ελλάδα σπούδασα αρχαιολόγος. Η Βαρκελώνη μ’ αρέσει. Οι Καταλανοί μοιάζουν με τους Έλληνες. Στην αρχή της ζωής μου εδώ, υπήρχαν στιγμές που ξεχνιόμουν. Νόμιζα πως άκουγα ελληνικά στα καφέ, στις στάσεις των λεωφορείων, στον περίπατο. Μοιάζουμε τόσο πολύ».
Μια συνέντευξη με την Κλαίρη μπορεί να τυλιχθεί με τις δόσεις νοσταλγίας που νιώθει για την πατρίδα της ή σύγκρισης του επιπέδου ζωής ανάμεσα σε δύο χώρες. Άραγε μπορώ να πάρω κάτι περισσότερο; Πιστεύω πως ναι. Η ίδια με οδήγησε εκεί όταν είπε πως μαθητές της, πλέον, δεν είναι μόνο άνθρωποι που μαγεύτηκαν από στίχους του Καβάφη και κάποια στιγμή θέλησαν να τους διαβάσουν «πρώτο χέρι».
Η καθηγήτρια Ελληνικών της Βαρκελώνης, τονίζει: «Τα τελευταία χρόνια οι ομάδες των ανθρώπων που θέλουν να μάθουν ελληνικά άλλαξαν. Εμπλουτίστηκαν. Πριν μπορεί να ήταν άνθρωποι που γνώριζαν αρχαία ελληνικά και ήθελαν να μιλήσουν «Νέα». Ή άκουσαν μουσική που τους άρεσε και κάποια στιγμή θέλησαν να μάθουν τους στίχους της. Πριν δέκα χρόνια, στην Ισπανία, μιλούσαμε για την Ελλάδα με άλλους όρους από αυτούς που μιλάμε σήμερα. Και οι όροι αυτοί αντιστράφηκαν ξαφνικά. Όταν, πριν τρία – τέσσερα χρόνια, η Ελλάδα σε καθημερινή βάση βρίσκονταν ψηλά στην επικαιρότητα με αμέτρητα πρωτοσέλιδα ή ρεπορτάζ στις ειδήσεις της τηλεόρασης, για λόγους που οι Ισπανοί δεν είχαν φανταστεί στο παρελθόν. Το χρυσό χάπι που λέμε «Κλασική Ελλάδα» τους ασκεί μια διαρκεί γοητεία αλλά από ένα σημείο και μετά είχαν χειροπιαστούς λόγους να ανακαλύψουν κάτι παραπάνω απ’ αυτό. Η Ελλάδα που υπέφερε, που έβγαινε στους δρόμους να διαμαρτυρηθεί, που αγωνίζονταν ν’ αλλάξει τη μοίρα της έγινε μέρος του δημόσιου διαλόγου. Βλέποντας μια χώρα που ανήκει στην ίδια γειτονιά με τη δική σου να πρωταγωνιστεί σε κάθε μέσο επικοινωνίας διεκδικώντας μια καλύτερη τύχη από αυτό που πάει να της επιβληθεί, κινητοποιείσαι. Μαθαίνεις τη γλώσσα της, ας πούμε, γιατί ίσως κάποια στιγμή θελήσεις να την επισκεφτείς, να δεις όσα συμβαίνουν πάνω της από κοντά. Πέρα από αυτό, για μια περίοδο, υπήρξαν και άτομα που επικοινωνιακά σαγήνευαν τους Ισπανούς. Ο Βαρουφάκης είναι ένα καλό παράδειγμα. Όποιος και αν ήταν, ό,τι και αν έκανε, απ’ όποια πλευρά και αν τον αντιμετωπίσεις, ήταν ένα δημόσιο πρόσωπο που έκλεβε την παράσταση. Μια προσωπικότητα που σαγήνευε τους ακροατές του. Σπάνιο ε; Ένας και μόνο άνθρωπος μπορούσε να σηματοδοτήσει μια σειρά πράγματα στους ακροατές του και οι Ισπανοί δεν του αντιστάθηκαν. Ο Τσίπρας, που εδώ αναγνωρίζουν ως «Αλέξης» αρχικά ήταν πιο γνωστός. Όμως την περίοδο που ο Βαρουφάκης ήταν υπουργός είχε πραγματικά μεγάλο ρεύμα. Η νέα, τότε, κυβέρνηση της Ελλάδας, (σ.σ. Η πρώτη του Συ.Ριζ.Α.) είχε πρόσωπα που μάγεψαν μέρος του κόσμου εδώ ο οποίος αναζήτησε να μάθει ελληνικά, σε δεύτερο στάδιο.-Αυτό που λες δεν είναι ο ορισμός της πρόσκαιρης τάσης;
-Όταν λες πρόσκαιρη τάση εννοείς μόδα;
-Ναι.
-Σίγουρα ήταν ένα κομμάτι μόδας. Υπήρξε όμως και κάτι ακόμα. Πιο σταθερό. Οι Ισπανοί κατάλαβαν πως η Ελλάδα ήταν δίπλα τους. Είναι τόπος που αν το θελήσουν φτάνουν εύκολα. Και αν δεν την έχουν επισκεφτεί ακόμα υπάρχουν φίλοι τους που το έχουν ήδη κάνει. Το αίσθημα της αλληλεγγύης που δημιουργήθηκε ανάμεσα σε Ισπανούς και Έλληνες μπορείς να το πεις μόδα; Δεν νομίζω. Δεν χρειάζεται να έχεις γερές ιστορικές γνώσεις για να δεις πόσα κοινά, στο πρόσφατο παρελθόν, μοιράζονται οι δύο χώρες. Το φινάλε των δικτατοριών σε Ελλάδα και Ισπανία χρονικά συμπίπτει. Η μεταπολίτευση στην Ελλάδα έγινε παράλληλα με της Ισπανίας. Και αυτό που ονομάσαμε «κρίση», από τα τέλη της δεκαετίας του 2000 και μετά, είναι πρόβλημα που αντιμετωπίζουν και οι δύο χώρες. Όλα αυτά μας φέρνουν πιο κοντά. Όμως υπάρχει και κάτι ακόμα. Για πολλούς το ενδιαφέρον για την Ελλάδα παραμένει αμείωτο για έναν «νέο» λόγο. Το προσφυγικό ζήτημα. Για τους Ισπανούς που σκέπτονται ανθρωπιστικά οι εικόνες από τη Λέσβο ή άλλα νησιά της Ελλάδας περιείχαν μια σειρά μηνύματα που μεταφράστηκαν σε πράξη. Φαντάζομαι πως έχετε δει ομάδες Ισπανών και Καταλανών να δραστηριοποιούνται ανθρωπιστικά στην Ελλάδα. Όλο αυτό δεν είναι μόνο μόδα. Είναι η ανάγκη των «εδώ» να σταθούν αλληλέγγυοι στους εκεί.
-Σήμερα είναι πολιτική πράξη για έναν Καταλανό να μάθει ελληνικά;
– Δεν μου αρέσουν αυτού του τύπου οι γενικεύσεις. Σε μια τάξη σχολείου δεν έχεις ποτέ μια συμπαγή, ομοιογενή ομάδα που θέλει να μάθει ελληνικά για έναν μόνο λόγο. Στο σχολείο έχουμε τμήματα των τριάντα ατόμων. Δεν μπορείς να πεις πως όλα τους έχουν τις ίδιες ανησυχίες. Βέβαια είναι και εκείνοι οι μαθητές που ρωτούν περισσότερο και συχνά απαντούν ακόμα και σε ερωτήσεις συμμαθητών τους γύρω από συγκεκριμένα ζητήματα που απλώνονται στην πολιτική. Εμένα όλη αυτή η δράση μου δίνει χαρά. Δεν πιστεύω στον καθηγητή παντογνώστη. Όταν ένας εκθέτει απόψεις που έχει δει ή ζήσει από κοντά απλώς απολαμβάνεις την κουβέντα. Είναι η ελευθερία του διαλόγου που σε συνεπαίρνει.
-Πόσοι κάτοικοι Βαρκελώνης εγγράφονται στο τμήμα των Ελληνικών της Επίσημης Σχολής Γλωσσών της Καταλονίας;
-Κάθε χρόνο, περίπου γύρω στους 140. Για μένα αυτό είναι επιτυχία αν υπολογίσουμε πως τα δίδακτρα για να παρακολουθήσει κάποιος τμήμα Γλώσσας στο σχολείο μας, σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν, έχουν αυξηθεί. Η ελληνική γλώσσα ταυτίζεται με τη χώρα. Δεν είναι αγγλικά που τα μιλάς ακόμα και αν δεν είσαι Άγγλος ή δεν έχεις επισκεφτεί την Αγγλία. Τα ελληνικά, εδώ και αλλού, για να τα μάθεις, είναι γιατί το επέλεξες. Και δεν μπορεί κάποιος να τα διδάξει αν δεν νιώθει τι είναι η Ελλάδα. Αν δεν γνωρίζει το παρελθόν και το παρόν της.
Η Κλαίρη στη Βαρκελώνη
«Πολλοί τουρίστες βολτάρουν στη Ράμπλα. Θεωρούν πως εκεί έρχονται σ’ επαφή με την πόλη. Παραμύθια. Όταν θέλω να έρθω σ’ επαφή με την αυθεντική ατμόσφαιρα της Βαρκελώνης επισκέπτομαι την άσημη Plaça Sant Felip Neri, στο Μπάριο Γκότικο. Εκεί που βρίσκονταν η μεσαιωνική εβραϊκή συνοικία. Εκεί που υπάρχει το «Μουσίο Παπουτσιών». Ένας χώρος που οι τουριστικοί οδηγοί της Βαρκελώνης συχνά δεν αναφέρουν. Για μένα το σύγχρονο πρόσωπο της πόλης ζει στην Ράμπλα του Ραβάλ. Εκεί που υπάρχει ο «Γάτος». Ένα γλυπτό του Μποτέρο που το καβαλούν Πακιστανάκια όταν παίζουν. Ίσως ο περίγυρος της περιοχής να μην είναι φιλικός. Αλλά δεν μπορεί παρά να είναι μια εικόνα συμφιλίωσης όταν βλέπω ένα γλυπτό καταξιωμένου καλλιτέχνη να γίνεται ένα με την καθημερινότητα αυτών των παιδιών.
