Κώστας Β. Ζήσης
Τελικά είναι τραγωδία η «Ιφιγένεια, η εν Ταύροις»; Είναι τραγικωμωδία; Είναι και τα δύο μαζί ή τίποτα από τα δύο; Και ποιο είναι εδώ (αν υπάρχει) εκείνο το περίφημο τραγικό στοιχείο που διέπει νομοτελειακά την αρχαία τραγωδία, μιας και απουσιάζει παντελώς το σχήμα «ύβρις→άτη→νέμεσις→τίσις»; Και αυτό, το (μοναδικό στο αρχαιοελληνικό δράμα) ευτυχισμένο τέλος, πως έρχεται και ξεριζώνει τον κοπετό που έχει ταυτιστεί η τραγωδία ως είδος;
Αναμφισβήτητα η «Ιφιγένεια εν Ταύροις», αντιτίθεται ως έργο στην κλασική φόρμα της τραγωδίας που είχαν συστήσει τόσο ο ίδιος ο Ευριπίδης όσο και οι προκάτοχοι του. Δεν συναντάμε καμία τραγική σύγκρουση, όλα τα τραγικά έχουν προηγηθεί σε παρελθόντα χρόνο, είναι πια ιστορία και για τους ήρωες και για τους θεατές. Αντίθετα, βρίθει τραγικής ειρωνίας, τόσο σε σχέση με το κοινό και τους ήρωες, όσο και σε σχέση με τους ήρωες μεταξύ τους. Ο Ευριπίδης, «κλείνει» πονηρά το μάτι στον Αισχύλο (μην ξεχνάμε πως την λύση δίνει η θεά Αθηνά όπως και στις «Ευμενίδες» και όχι η θεά Άρτεμις που τόσος λόγος γίνεται γι αυτήν μέσα στο έργο), και αποκαθιστά όλες τις εκκρεμότητες που άφησε η τριλογία του «Ορέστεια»: πώς εξελίσσεται η κάθαρση από το έγκλημα της μητροκτονίας του Ορέστη, και τι έχει απογίνει εκείνη η θυσιασμένη (και ξεχασμένη) πια Ιφιγένεια. Ο Ευριπίδης, συνειδητά και στοχοποιημένα, αφαιρεί την τραγικότητα και το μεγαλείο ως χαρακτηριστικό των ηρώων, δεν επικεντρώνεται καν στην ψυχολογία των προσώπων (όπως κάνει σε άλλα έργα του πχ στη «Φαίδρα» ή στη «Μήδεια») αλλά υμνεί την ανθρώπινη ψυχή που παραφέρεται από τα παιχνίδια της Μοίρας και καυτηριάζει Θεούς και θεσμούς. Σε αυτό το έργο, υπάρχει συγκίνηση, υπάρχει συμπόνια, υπάρχει αγάπη και υπάρχει αίσθημα. Και αυτά, μπορούν τεχνικά να μεταλαμπαδευτούν από την ορχήστρα στο κοίλον αποκλειστικά και μόνο με όχημα τον βαθύ λυρισμό. Και αυτό το γνωρίζει πολύ καλά ο Ευριπίδης. Ένας λυρισμός που είναι διάχυτος παντού μέσα στο έργο, από τον θρήνο της Ιφιγένειας για την μοναξιά της, στην αφήγηση του βοσκού/γελαδάρη, στην εξαίσια σκηνή/πρότυπο της αναγνώρισης που κλιμακωτά, με περισσή αγωνία και με πόση πανουργία στήνει ο συγγραφέας με εύρημα το γράμμα μέχρι και την τελική αφήγηση του αγγελιοφόρου για την απάτη του εξαγνισμού και την σύγκρουση στο καράβι.
Η παράσταση του Γιώργου Νανούρη, στάθηκε «διαβασμένη» απέναντι στα παράδοξα αυτής της τραγωδίας. Ο ίδιος την αντιμετώπισε με σεβασμό και ταπεινότητα, διαμορφώνοντας μια υποβλητική, σχεδόν εκκλησιαστική ατμόσφαιρα, αποφεύγοντας υπερβολές και σκηνοθετικούς κομπασμούς και οδηγώντας την μακριά από (τον εντελώς ξεπερασμένο στις μέρες μας, θα τολμήσω να πω) σχεδόν επιβεβλημένο Επιδαύρειο μετα-μοντερνισμό. Η παράστασή του (με τα προβλήματα της –τεχνικής φύσεως κυρίως), έδειξε απαλλαγμένη από το άγχος της παρουσίασης μιας απρόσφορης και ανούσιας καινοτομίας, και περπάτησε με σεμνότητα στον δρόμο του εκσυγχρονισμού και της επικαιροποίησης της κλασικής μορφής. Κι αν κάποιες στιγμές δυσκολεύτηκε να απεγκλωβιστεί από το βύθισμα στον μελοδραματισμό (που είναι και η μεγάλη παγίδα του έργου), κι αν κάποιες στιγμές τα κωμικά ευρήματά του φαίνονταν «εκτός ατμόσφαιρας» και άτοπα, τελικά αυτή η «σκηνοθετική γραμμή του» να επαναφέρει σήμερα με συνέπεια τους κλασικούς κώδικες της τραγωδίας, τον δικαίωσε στο αποτέλεσμα. Μεγάλη βοήθεια σε αυτό, η μετάφραση του Γιώργου Ιωάννου, που με τόση δεξιοτεχνία αποδίδει το λυρισμό του Ευριπίδη. Λιτότητα, οικονομία, διακριτικότητα, αισθητική και σεβασμός θα ήταν οι ιδανικές πέντε λέξεις που θα χαρακτήριζαν την πρώτη σκηνοθετική δουλειά του στην Επίδαυρο.
Σε αυτές τις πέντε λέξεις υπακούν και όλα τα επιμέρους στοιχεία της παράστασης. Ο ναός με τις δύο κολώνες (η μία μισογκρεμισμένη) που δημιούργησε η Μαίρη Τσαγκάρη, αποτυπώνει συμβολικά το όνειρο της Ιφιγένειας, ενώ το μέλος (μουσική αποτύπωση) του Άγγελου Τριανταφύλλου με την αποκλειστικά χορωδιακή διάστασή του με ιερατικό χρώμα και αυστηρή μελωδικότητα σε συνδυασμό με τα χαμηλά φώτα του Αλέκου Γιάνναρου ανέδειξαν ιδανικά την ατμόσφαιρα θρησκευτικής τελετουργίας της παράστασης. Τα κοστούμια της Ιωάννας Τσάμη, υπηρέτησαν στο απόλυτο (ίσως με κάποια εξαίρεση στο βαρύ ένδυμα του Θόα) την σκηνοθετική παραδοσιακή γραμμή.
Η Λένα Παπαληγούρα και ο Μιχάλης Σαράντης προσέφεραν αναμφισβήτητα μια ασφάλεια για το τελικό αποτέλεσμα πρώτα και κύρια στον ίδιο τον σκηνοθέτη. Συνεργάτες του σε προηγούμενες επιτυχημένες παραστάσεις, ηθοποιοί με δεξιότητες και με γερά σκηνικά πατήματα, υποδύθηκαν τους ρόλους της Ιφιγένειας και του Ορέστη αντίστοιχα. Η Λένα Παπαληγούρα, προσέγγισε την τραγικότητα της ηρωίδας χωρίς εξάρσεις και ολοφυρμούς, με τρυφερότητα και αισθαντικότητα σε οικείους δρόμους. Κάποια ίσως αναμενόμενα και προβλέψιμα σωματικά τινάγματα στις αντιδράσεις της, θα μπορούσαν να εκλείψουν, γιατί μάλλον την αποσυντονίζουν. Από την άλλη ο Μιχάλης Σαράντης, ηθοποιός που εργαλειοποιεί στο έπακρο σε κάθε ερμηνεία του το σώμα του, θα πρέπει να βρει την ισορροπία ανάμεσα στην παραφορά και το αίσθημα καταδίωξης που νοιώθει ο Ορέστης. Γιατί ενώ θαυμάζεις πραγματικά ένα προς ένα τα ξεχωριστά χρώματα της ερμηνευτικής παλέτας του, δεν μπορείς να μην εντοπίσεις κάποιες ερμηνευτικές «θολούρες» στην από κοινού χρήση τους.
Ο Νίκος Ψαρράς, στον ρόλο του Θόα, περπατά σε δύσκολη δοκό σε μια συνεχή εναλλαγή αφελούς καχυποψίας, βασιλικής μεγαλοπρέπειας και αυτοσαρκασμού, ρίχνοντας τον χαρακτήρα του (κάπως δύσκαμπτα) στην φωτιά της ιλαρότητας. Είναι, άλλωστε, αυτές ακριβώς οι σκηνές για τις οποίες οι μελετητές κατατάσσουν το έργο στις τραγικωμωδίες. Αντίθετα ο Πυγμαλίωνας Δαδακαρίδης, και στους δύο συνενωμένους ρόλους του, του Αγελαδάρη και του Αγγελιοφόρου, δεν εκπίπτει στο προφανές και το αναμενόμενο της καρικατούρας, πετυχαίνοντας μια απολύτως πειθαρχημένη ερμηνεία απόδοσης της λαϊκής αφέλειας, η οποία ακούγεται ξεκάθαρη και στεντόρεια σε όλο το κοίλον. Ο Πυλάδης , ο οποίος είναι η φωνή της λογικής στο έργο, βρίσκει τον ιδανικό ερμηνευτή του στο πρόσωπο του Προμηθέα Αλειφερόπουλου μέσα από μια ισορροπημένη, μελετημένη ερμηνεία, που έχει ξεκλειδώσει τις πτυχές του ήρωά του, ακόμα και μέσα από τη σιωπή του. Η Χάρις Αλεξίου, στο ρόλο της Αθηνάς , για να είμαστε ειλικρινείς, εκτός από την ίδια την παρουσία της στην παράσταση, δεν κατέθεσε τίποτε άλλο, απογοητεύοντας ίσως και ένα κοινό που έσπευσε στα μάρμαρα της Επιδαύρου, αποκλειστικά για εκείνην. Μια ολόλευκη Αθηνά, με τη σκηνική και κινητική αποτύπωση μιας χριστιανικής Παναγιάς που ευλογεί αλλά που δεν αποδίδει το δέος της εμφάνισης του από μηχανής Θεού.
Αφήνω τελευταίο τον Χορό των γυναικών- Ελληνίδων σκλάβων που υπηρετούν ως ιέρειες την θεά Άρτεμη και που αποτελούνται από τις Νικόλ Κουνενιδάκη, Μαρία Κωνσταντά, Άννα Κωνσταντίνου, Δανάη Πολίτη, Βιβή Συκιώτη, Αρετή Τίλη. Λεπτεπίλεπτες φιγούρες, με εικαστική αποτύπωση της αρχαιοελληνικής κλασσικής ομορφιάς, σπουδαγμένες στην σκηνή και κινούμενες με απόλυτη διακριτικότητα (με μερικές απείθαρχες στιγμές στις μετακινήσεις και τους σχηματισμούς τους) ερμηνεύουν αγγελικά το μέλος της παράστασης, ενώ τα χορικά αποδίδονται όλα από την κορυφαία Κίττυ Παϊταζόγλου η οποία γοητεύει με την ποιητική απόδοση και εκφορά του λόγου της, φέροντας η ίδια στους ώμους την βαρύτητα και την ποιότητα της Διάνοιας του Χορού. Λόγος και Μέλος δημιουργούν ατμόσφαιρά στα όρια του ονείρου.
Συγκινηθήκαμε στην παράσταση του Γιωργου Νανούρη. Σε ένα έργο που η δράση υπολείπεται της αφήγησης, ο Γιώργος Νανούρης , χωρίς στόμφο, χωρίς εξυπνακισμούς και σκηνοθετικό επιδειξιομανές άγχος, μπήκε στο μεδούλι του έργου, κράτησε σε εγρήγορση τις αισθήσεις του κοινού, αποδίδοντας χαμηλόφωνα το βασικό χαρακτηριστικό του: το ποιητικό μεγαλείο του.
Η παράσταση στην Επίδαυρο συγκέντρωσε με 14.500 θεατές σε 3 ημέρες. Και θα ταξιδέψει σε ανοιχτά θέατρα της χώρας, ξεκινώντας από την Αθήνα, τον Ιούλιο:
ΔΕΥ 12/07 ΒΥΡΩΝΑΣ
ΤΕΤ 14/7 ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗ
ΠEM 15/7 BEAKEIO
ΣΑΒ 17/7 & ΚΥΡ 18/7 ΠΑΠΑΓΟΥ
Το ταξίδι θα συνεχιστεί στην Ελλάδα:
TPI 20/7 & TET 21/7 ΠΑΤΡΑ
ΠΕΜ 22/7 ΙΩΑΝΝΙΝΑ
ΠΑΡ 23/7 ΠΡΕΒΕΖΑ
ΣΑΒ 24/7 ΑΙΓΙΟ
ΤΕΤ 28/7 ΣΠΑΡΤΗ
ΠΕΜ 29/7 ΦΛΟΚΑ
ΠΑΡ 30/7 ΗΛΙΔΑ
ΔΕΥ 9/8 & TPI 10/8 HPAKΛEIO
TET 11/8 PEΘYMNO
ΠΕΜ 12/8 ΧΑΝΙΑ
ΔΕΥ 16/8 ΔΕΛΦΟΙ
TΡI 17/8 BΟΛΟΣ
TET 18/8 ΔION
ΠΕΜ 19/8 ΜΟΥΔΑΝΙΑ
ΠΑΡ 20/8 & ΣΑΒ 21/8 ΦΙΛΙΠΠΟΙ
ΔΕΥ 23/8 ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ
ΤΡΙ 24/8 ΚΙΛΚΙΣ
ΤΕΤ 25/8 ΓΙΑΝΝΙΤΣΑ
ΠΕΜ 26/8 ΕΔΕΣΣΑ
ΚΥΡ 29/8 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (ΔΑΣΟΥΣ)
ΔΕΥ 30/8 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (ΔΑΣΟΥΣ)
ΤΡΙ 31/8 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (ΔΑΣΟΥΣ)
TET 1/9 ΛΑΡΙΣΑ
ΠΕΜ 2/9 ΘHBA
ΣΑΒ 4/9 ΗΛΙΟΥΠΟΛΗ
ΠΑΡ 10/9 & ΣΑΒ 11/9 ΡΟΔΟΣ
ΔΕΥ 13/9 & TPI 14/9 ΚΑΤΡΑΚΕΙΟ
