απόδοση: Αναστασία Νικολάου*
Αν θέλουμε να αποφύγουμε την επανάληψη λαθών του παρελθόντος, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι ακόμη και οι πιο έξυπνοι του είδους μας μπορούν να πράξουν μνημειώδεις βλακείες.
Μελετώντας τις ικανότητες των ανθρώπων, ο πειρασμός είναι συνήθως να επικεντρωθεί κανείς στα επιτεύγματά τους. Όπως είναι κατανοητό όλοι θαυμάζουμε τους ιδιοφυείς και ταλαντούχους αυτού του κόσμου και φιλοδοξούμε να τους μιμηθούμε. Σε σύγκριση, η μελέτη του αντίθετου άκρου του φάσματος μπορεί να φαίνεται άσκοπη ή και απογοητευτική. Η πνευματική επιτυχία σαγηνεύει. Η αντίθετη όψη της απλά μένει κρυφή.
Η βλακεία είναι πολύ σημαντική και ενδιαφέρουσα για να αγνοηθεί.
Η “επιστήμη” της ηλιθιότητας παράγει αποτελέσματα που αμφισβητούν την έννοια της ευφυΐας μας, κάτι που θα πρέπει να φαίνεται εξαιρετικά ταπεινωτικό για πολλούς έξυπνους ανθρώπους που διοικούν τον κόσμο.
Η τάση για εξωφρενικά ανόητες ή παράλογες ιδέες δεν είναι απαραίτητα το αποτέλεσμα ενός χαμηλού IQ.
Αυτό το μέτρο ευφυΐας είναι σε μεγάλο βαθμό ανεξάρτητο από τον ορθολογισμό. Ακριβώς επειδή σκοράρει κανείς ψηλά στο επίπεδο μιας κλίμακας μέτρησης του IQ δε σημαίνει ότι δεν μπορεί να βρεθεί χαμηλά σε μία άλλη κλίμακα μέτρησης των ανθρώπινων ικανοτήτων.
Κανείς δεν είναι απρόσβλητος από τις προκαταλήψεις που οδηγούν σε ηλίθιες αποφάσεις. Ωστόσο, η ευλαβική προσήλωσή μας στο IQ και την εκπαίδευση σημαίνει ότι είναι εύκολο να στηριχτούμε στις δάφνες των προσόντων μας και να υποθέσουμε πως, εξ ορισμού, δεν γινόμαστε ανόητοι. Αυτό μπορεί να αποδειχτεί επιβλαβές σε προσωπικό επίπεδο οδηγώντας μας σε παρορμητικές ακόμα και επιπόλαιες ενέργειες με γνώμονα την υπερβολική αυτοπεποίθηση.
Η βλακεία μεγάλης κλίμακας είναι ακόμη πιο επιζήμια. Πάρτε για παράδειγμα την επιχειρηματική κουλτούρα που συχνά καλλιέργησε και ενθάρρυνε τις λεγόμενες “οικονομικές φούσκες” που με τη σειρά τους οδήγησαν σε αδιέξοδο και ολοκληρωτική καταστροφή πολλούς ανθρώπους. Η παντελώς καιροσκοπική και χωρίς όρια ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας συνδέθηκε άρρηκτα με την οικονομική κρίση.
Επικρατεί η αντίληψη ότι οι έξυπνοι άνθρωποι ενεργούν λογικά, ενώ ταυτόχρονα επιβραβεύεται η παρορμητική συμπεριφορά που βασίζεται στη διαίσθηση, το ρίσκο και όχι στη σκέψη και τον προσεκτικό σχεδιασμό. “Όσο πιο έξυπνος είναι κάποιος, τόσο πιο καταστροφικά είναι τα αποτελέσματα της βλακείας του”.
Το ίδιο ισχύει σίγουρα για τους πολιτικούς. Ο συνδυασμός της εξουσίας με την αίσθηση της καταξίωσης και της ιδέας της αριστείας μαζί με τη δυνατότητα λήψης αποφάσεων και επιβολής αυτών, καθώς και πρόσβασης σε απεριόριστη δυνατότητα προσωπικού πλουτισμού αποτελούν ένα εκρηκτικό κοκτέιλ, τόσο μεθυστικό που με μαθηματική ακρίβεια οδηγεί σε μοιραίες και τραγικές ηλιθιότητες.
Αν θέλουμε να αποφύγουμε να κάνουμε λάθη στο μέλλον, όλοι – ειδικά οι πιο έξυπνοι και ισχυροί – θα ήταν καλό να αναγνωρίσουν ταπεινά τις δικές τους αδυναμίες.
Είναι κοινός τόπος ότι συχνά οι άνθρωποι αισθάνονται ότι περιστοιχίζονται από ηλίθιους. Αρέσκονται να εντοπίζουν τα λάθη των άλλων. Αισθάνονται κατόπιν καλύτερα με τον εαυτό τους. Θα μπορούσε ωστόσο να αναλογιστεί κανείς την ώρα που θεωρεί ότι συνομιλεί με έναν βλάκα, αν και ο άλλος κάνει το ίδιο.
Είναι πολύ πιθανόν να καθρεφτίζουμε και να αναγνωρίζουμε στους άλλους πρωτίστως τη δική μας αβελτηρία. Ίσως και για τον λόγο αυτό να αναστατωνόμαστε και να ενοχλούμαστε ιδιαιτέρως. Η βλακεία του άλλου αποτελεί τελικά απειλή για τη δική μου.
Η συμφιλίωση με την ιδέα τού ότι είναι σχεδόν βέβαιο πως θα υποπέσει κανείς σε χαρακτηριστικά βλακώδη ατοπήματα μάς φέρνει μπροστά στην ευθύνη της επίγνωσης και ανάληψης αυτής της πραγματικότητας. Παραθέτοντας τη φράση του Όσκαρ Ουάιλντ: «Δεν υπάρχει αμαρτία εκτός από τη βλακεία».
*Η Αναστασία Νικολάου είναι Ψυχολόγος an_psychology@yahoo.com
