Η χρήση ουσιών έχει κανόνες. Έχει ταξικό πρόσημο. Εμπεριέχει, ίσως στο σύνολο της, εκείνο που ονομάζουμε ανθρώπινο πάθος. Υπάρχουν αξίες, μικρές και μεγάλες, που αφορούν στο ζήτημα των ναρκωτικών και παραμένουν λιγότερο φωτισμένες ακόμα και σε ανθρώπους που η χρήση τους είναι συχνή. Οι παρακάτω ερωτήσεις και απαντήσεις φωτίζουν μια “σκηνή” που πολλοί άνθρωποι κινούνται ή σκοπεύουν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, να κινηθούν. Η ψυχολόγος Αναστασία Νικολάου μας εισάγει στην πραγματικότητα της εξάρτησης απαντώντας ερωτήσεις γύρω από ένα θέμα που σχεδόν απασχολεί ή θα απασχολήσει όλους μας.
1.Πότε λέμε πως ένας άνθρωπος είναι εξαρτημένος από ουσίες;
Είναι ένα ερώτημα που δεν είναι εύκολο να απαντηθεί. Η εξάρτηση δεν είναι ένα γεγονός με ξεκάθαρα χρονικά όρια στη ζωή ενός χρήστη. Κάποιος θα μπορούσε να ρωτήσει πότε ξεκίνησε κανείς τη χρήση και με ποια ουσία και πάλι όμως δεν θα προσέγγιζε σε καμία περίπτωση παρά την κορυφή του παγόβουνου. Συνήθως παίρνει πάρα πολύ χρόνο στους χρήστες και στο περιβάλλον τους προκειμένου να αναγνωρίσουν και να παραδεχτούν την εγκατάσταση της εξάρτησης. Οι ουσίες σταδιακά κερδίζουν ολοένα και περισσότερο έδαφος στη ζωή και την καθημερινότητα εκτοπίζοντας ενδιαφέροντα, περιορίζοντας τον κοινωνικό ορίζοντα, κατακερματίζοντας τις προσωπικές σχέσεις, επιβάλλοντας τελικά, θα τολμούσαμε να πούμε, μια μονοτονία, μια μονοφαγία, όπου το μόνιμο πιάτο που γεύεται ο χρήστης είναι το ναρκωτικό της αρεσκείας και της ανάγκης του. Όταν η αναζήτηση της ουσίας αποκτήσει αυτόν τον καταναγκαστικό, επαναληπτικό χαρακτήρα και η αρχική ευφορία αντικατασταθεί από το άγχος για την επόμενη δόση και την επίγνωση της αυτοπαγίδευσης, τότε μπορούμε να πούμε ότι ο χρήστης έχει πλέον καταδυθεί στα σκοτεινά βάθη της εξάρτησης.
2.Η χρήση ευφορικής κάνναβης είναι αθώα;
Γίνεται πολύς λόγος και υπάρχει μεγάλη επιστημονική αντιπαράθεση σχετικά με τον διαχωρισμό των ουσιών σε ελαφριές και σκληρές, εθιστικές και μη εθιστικές, βλαβερές και λιγότερο βλαβερές. Τα τελευταία χρόνια στην ιατρική και στην ψυχιατρική πειραματικά χρησιμοποιούνται ψυχοτρόπες ουσίες όπως η κάνναβη, το LSD, η μεσκαλίνη, η κεταμίνη και άλλες ουσίες για τη θεραπευτική αντιμετώπιση της κατάθλιψης, του άγχους, αλλά και ως συνοδευτική θεραπεία σε ασθενείς με καρκίνο και σοβαρά χρόνια νοσήματα.
Είναι δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ τού τι θεωρεί κανείς αθώο και τι όχι. Καμία ουσία από μόνη της δεν φτάνει για να δημιουργήσει το φαινόμενο της εξάρτησης, το οποίο είναι πολυπαραγοντικό και σύνθετο. Άρα καμία ουσία δεν έχει νόημα να δαιμονοποιείται. Ωστόσο, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ειδικά για την κάνναβη που ρωτήσατε πως, μολονότι θεωρείται λιγότερο εθιστική, συγκεντρώνει μερικά άκρως ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά. Η κάνναβη είναι μια ψυχοτρόπος ουσία. Αυτό σημαίνει ότι επενεργεί στον ψυχισμό και τον τρόπο που το άτομο προσλαμβάνει την πραγματικότητα, όταν είναι υπό την επήρεια της συγκεκριμένης ουσίας. Είναι πολύ συχνό το φαινόμενο εκδήλωσης άγχους, κρίσεων πανικού και ψυχωτικών επεισοδίων προκαλούμενα από τοξίκωση με κάνναβη. Κάποιες από αυτές τις ψυχολογικές αντιδράσεις σε ορισμένα άτομα με προδιαθεσικούς παράγοντες οδηγούν στην εμφάνιση μιας περισσότερο επίμονης συμπτωματολογίας που δεν υποχωρεί με τη διακοπή της χρήσης.
3.Για τους χρήστες η πιάτσα είναι κάτι παραπάνω από σημείο αγοράς και πώλησης ουσιών;
Είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα ερώτηση αυτή. Η ζωή στη χρήση δε σημαίνει μια ζωή που στερείται των βασικών ανθρώπινων αναγκών και λειτουργιών, όπως είναι η συνύπαρξη, η ταύτιση, η συμπόρευση και η κοινωνικοποίηση. Η πιάτσα είναι το κέντρο της χρήσης. Φιλοξενεί την εξάρτηση, τη θρέφει και της δίνει απάγκιο. Ο χρήστης βρίσκεται μεταξύ ανθρώπων που συμμερίζονται ένα κοινό πάθος, έναν κοινό τρόπο να βλέπουν τον κόσμο. Ζει εκεί, ερωτεύεται, θυμώνει, ονειρεύεται, πεθαίνει. Όλα αυτά με έναν ακραίο, αλλότριο τρόπο από εκείνον που βιώνει η υπόλοιπη πόλη και ο καθένας από εμάς υποκρινόμενος ότι είναι απολύτως υγιής. Όλα αυτά σε κοινή θέα – κι όμως η πιάτσα για την πόλη είναι αόρατη. Είναι παρόντες και ταυτόχρονα απόντες. Αποσυρμένοι, αλλά και αποκλεισμένοι μπροστά στη ματιά μας που προσπερνά βιαστικά καθώς πορευόμαστε στη δική μας καταναγκαστική καθημερινότητα. Παρίες ανάμεσα σε αγχωμένους συμπολίτες. Καθρέφτης μιας πόλης που κατοικείται από μονάδες.
4.Το πιο ύπουλο από τα ναρκωτικά που κυκλοφορούν στην πιάτσα των τοξικομανών ποιο είναι και γιατί;
Τα ναρκωτικά που κυριαρχούν στις πιάτσες είναι τα προϊόντα της βαθιάς κοινωνικής και οικονομικής κρίσης που μαστίζει τη χώρα. Η οικονομική δυσπραγία στη μνημονιακή Ελλάδα δεν άφησε ανεπηρέαστο τον πληθυσμό των χρηστών που συγκεντρώνει άνεργους, άστεγους, πολλούς μετανάστες που ζουν σε καθεστώς απελπισίας χωρίς προοπτικές, πολλά νέα παιδιά που έχουν απωλέσει ένα όραμα για τη ζωή τους. Κυκλοφορούν ουσίες που παρασκευάζονται σε αυτοσχέδια εργαστήρια με ακατάλληλες πρώτες ύλες και χωρίς φυσικά συνθήκες ασφαλείας. Το σίσα είναι μία από αυτές. Αποτελείται από έναν τύπο κρυσταλλικής μεθαμφεταμίνης που αναμειγνύεται πρόχειρα με ουσίες όπως χλωρίνη, οινόπνευμα, αλλά και υγρά μπαταρίας. Είναι μια πολύ φτηνή ουσία, άρα ικανή να κυριαρχήσει δεδομένων των συνθηκών. Προκαλεί, όπως γενικά οι μεθαμφεταμίνες πολύ έντονη και γρήγορη εξάρτηση με δημιουργία διέγερσης, ψευδαισθήσεων, νευρικότητα, επιθετικότητα, ραγδαία σωματική απίσχνανση.
Αυτά τα φτηνά ναρκωτικά έρχονται να καλύψουν το κενό της ηρωίνης και της κοκαΐνης που έχουν υψηλότερο κόστος παρασκευής και πώλησης.
5.Ο μεγαλύτερος μύθος που έχει ακουστεί γύρω από τη χρήση ναρκωτικών ποιος είναι;
Ότι η εξάρτηση είναι μία χρόνια και υποτροπιάζουσα νόσος του εγκεφάλου. Η προσπάθεια ιατρικοποίησης ενός πολυπαραγοντικού φαινομένου αποτελεί υπεραπλούστευση και είναι καταδικασμένη σε αέναη αποτυχία.
6.Ο πρώτος κανόνας της απεξάρτησης ποιος είναι;
H αποδοχή του προβλήματος και η αναζήτηση βοήθειας.
7.Ποια είναι τα συμπτώματα που θα έχει ένας πρώην χρήστης στο πρώτο στάδιο της απεξάρτησης του;
Χωρίς κανείς να θέλει να υποβαθμίσει τη σφοδρότητα του στερητικού συνδρόμου στο σώμα, ωστόσο ο φόβος για το άγνωστο και το άγχος που κατακλύζουν τον χρήστη στην ιδέα και τελικά στην ίδια την εμπειρία της στέρησης της ουσίας, είναι εκείνα που είναι τα σημαντικότερα εμπόδια μπροστά στην επιθυμία να αφήσει κανείς πίσω του τον καταναγκασμό των ουσιών.
8.Ποια είναι σκληρότερη εξάρτηση τα ναρκωτικά ή το αλκοόλ;
Εξίσου οδυνηρές καταστάσεις. Αξίζει όμως να τονίσει κανείς ότι η εξάρτηση από το αλκοόλ έχει σημαντικές ιδιαιτερότητες, καθώς πρόκειται για μια κοινώς αποδεκτή ουσία με ευρεία κοινωνική χρήση. Ο αλκοολισμός έχει στάδια στα οποία εκδηλώνεται και είναι πολύ δύσκολο να αναγνωριστεί εγκαίρως με πολλούς κοινωνικούς πότες να βρίσκονται στα πρώτα στάδια της εξάρτησης χωρίς να το αντιλαμβάνονται. Η πίεση από το περιβάλλον με τη συνεχή προσφορά και παρουσία του αλκοόλ στην κοινωνική μας ζωή και τη σύνδεσή του με πολλές εκδηλώσεις του ανθρώπινου βίου, από τελετουργικά μέχρι την απλή καθημερινότητα, καθιστούν την απεξάρτηση ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα για τους χρήστες και μια τεράστια πρόκληση για την ίδια τη θεραπεία.
9.Από τη στιγμή που ένας χρήστης μπαίνει σε πρόγραμμα απεξάρτησης ποιο είναι το πρώτο πράγμα που πρέπει να γνωρίζει;
Πέρα από την αυτονόητη προϋπόθεση τού να αφήσει έξω από την πόρτα του προγράμματος τις ουσίες, αυτό που πρέπει να γνωρίζει όποιος επιθυμεί να λάβει βοήθεια, είναι πως γίνεται ολοκληρωτικά και άνευ όρων αποδεκτός ως πρόσωπο με απόλυτο σεβασμό στις ανάγκες του και τη μοναδικότητά του.
10.Από την εμπειρία σου, από τους 100 ανθρώπους που θα μπουν σε ένα πρόγραμμα απεξάρτησης πόσοι θα μπορέσουν να ενταχθούν ξανά στην κοινωνία;
Ικανοί να επανενταχθούν είναι όλοι. Μένει στην κοινωνία ωστόσο το να είναι ικανή να ενσωματώσει εκ νέου τους ανθρώπους που η ίδια με τις παθογένειές της εξοστρακίζει.
Αναστασία Νικολάου – Ψυχολόγος, MSc στην Κλινική Ψυχολογία των Εξαρτήσεων an_psychology@yahoo.com
