Του Παύλου Θ. Κάγιου //
Ανοιχτό σε όλους και με την καινοτομία παρούσα από την πρώτη στιγμή ξεκίνησε το 58ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης που αποτελεί μια από τις πρώτες καλλιτεχνικές διοργανώσεις στη χώρα μας με διεθνή ακτινοβολία
“Φέτος το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης αναζητά κάτι διαφορετικό: αυτό που δεν φαίνεται με την πρώτη ματιά. Αυτό που είναι κρυμμένο και βγαίνει εκτός κάδρου αλλά τελικά μπορεί να τα αλλάξει όλα”, τόνισε η παρουσιάστρια της έναρξης του φεστιβάλ Μαρία Χριστοφορίδου στο κατάμεστο «Ολύμπιον». Αυτά τα λόγια, όμως, ειπώθηκαν στη νοηματική γλώσσα που για πρώτη έφυγε από το περιθώριο και έγινε η πρωταγωνίστρια της βραδιάς! Η ίδια έμαθε στο κοινό του Ολύμπιον πώς να χειροκροτά στη νοηματική, η οποία όπως είπε, πριν από δύο μήνες με νόμο που ψήφισε η Βουλή αναγνωρίστηκε ισότιμη με την ελληνική γλώσσα.
«Θα προσπαθήσουμε να δούμε αυτά που δεν φαίνονται, να ρισκάρουμε, να αναζητήσουμε νέες τάσεις, να αγκαλιάσουμε τις νέες τεχνολογίες, να συνομιλήσουμε με τις άλλες τέχνες», είπε αμέσως μετά η γενική διευθύντρια του φεστιβάλ Ελίζ Ζαλαντό. Από τη μεριά του, ο διευθυντής του φεστιβάλ Ορέστης Ανδρεαδάκης αναφέρθηκε στη συνομιλία που επιχειρεί το Φεστιβάλ με τη λογοτεχνία, τη φιλοσοφία και τα εικαστικά, σημειώνοντας: «Το επίσημο Διαγωνιστικό Τμήμα μας θα έχει φέτος -για πρώτη φορά- ένα θέμα: το Ρίζωμα, το οποίο δανειστήκαμε από ένα από τα σημαντικότερα φιλοσοφικά βιβλία του 20ου αιώνα: το βιβλίο Ανάγκη για ρίζες*, γραμμένο από την Σιμόν Βέιλ το 1943». Στο σημείο αυτό η κ. Ζαλαντό ανέφερε τη φράση της Γαλλίδας φιλοσόφου Σιμόν Βέιλ «το ρίζωμα είναι η σημαντικότερη αλλά και η πλέον παραγνωρισμένη ανάγκη της ανθρώπινης ψυχής», προσθέτοντας ότι «αυτή η ιδέα διατρέχει τις 14 ταινίες που αποτελούν το φετινό Διαγωνιστικό Τμήμα του Φεστιβάλ. Επιλέξαμε δηλαδή τις ταινίες μας με πυξίδα ένα βιβλίο». Όπως εξήγησε ο κ. Ανδρεαδάκης, μετά τις ταινίες επιλέχθηκαν και 14 νέοι Έλληνες εικαστικοί καλλιτέχνες, στον καθένα από τους οποίους ανατέθηκε να δημιουργήσει κι από ένα έργο εμπνευσμένο από μια ταινία του Διαγωνιστικού. «Έτσι έχουμε 14 καλλιτέχνες οι οποίοι σχολιάζουν τις ιδέες 14 ταινιών επιλεγμένων μέσα από μια διαδικασία διαλόγου με τις ιδέες ενός βιβλίου», πρόσθεσε.
Η Ελίζ Ζαλαντό αναφέρθηκε επίσης στη συνομιλία με τις νέες τεχνολογίες και συγκεκριμένα με το VR, την εικονική πραγματικότητα. «Ένα νέο μέσο που μας βγάζει εκτός του παραδοσιακού κάδρου και επεκτείνει τη θέαση στις 360 μοίρες. Έτσι εγκαινιάζουμε ένα δεύτερο Επίσημο Διαγωνιστικό Τμήμα με ταινίες εικονικής πραγματικότητας», τόνισε.
Με τη σειρά του, ο Ορέστης Ανδρεαδάκης αναφέρθηκε ακόμη στα έξι αφιερώματα στον σύγχρονο και τον κλασικό κινηματογράφο, τα masteclasses, τις συζητήσεις με διάσημους δημιουργούς και τις ειδικές προβολές, που περιλαμβάνει η φετινή διοργάνωση. «Όλα αυτά είναι συνδεδεμένα με την ελληνική πραγματικότητα, τους Έλληνες δημιουργούς και παραγωγούς», σημείωσε η κ. Ζαλαντό, και πρόσθεσε: «Γι’ αυτό παρουσιάζουμε φέτος 33 ελληνικές ταινίες και τους δίνουμε τη δυνατότητα να έρθουν σε επαφή με επαγγελματίες από όλο τον κόσμο στο πλαίσιο της Αγοράς».
Καταλήγοντας, η Ελίζ Ζαλαντό τόνισε: «Πέρα από αυτές τις αλλαγές το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, παραμένει ένας ζωντανός οργανισμός με ετήσια δραστηριότητα: με αίθουσες που λειτουργούν όλο τον χρόνο και παρουσιάζουν ποιοτικές ταινίες, με το Μουσείο Κινηματογράφου και την Ταινιοθήκη, με τα πρωτοποριακά εκπαιδευτικά προγράμματα, με τις καλοκαιρινές προβολές και τη συνεχή παρέμβαση στη Θεσσαλονίκη και κυρίως με τις συνεργασίες του με όλους τους πολιτιστικούς θεσμούς της πόλης».
Την επίσημη έναρξη του Φεστιβάλ κήρυξε η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, Λυδία Κονιόρδου. «Ίσως η σημερινή εποχή φαίνεται σκοτεινή σε κάποιους. Αλλά νομοτελειακά μέσα στο σκοτάδι γεννιέται ένα καινούργιο φως. Ο πολιτισμός είναι ένας φάρος που συνδέεται με το φως», είπε η κ. Κονιόρδου. Και πρόσθεσε: «Το Φεστιβάλ αποτελεί έναν φάρο πολιτισμού διαχρονικό που συνδέει αυτό που ήμασταν, αυτό που είμαστε και αυτό που επιλέγουμε να γίνουμε. Το Φεστιβάλ είναι ένα βήμα σημαντικό για νέους δημιουργούς από όλο τον κόσμο, είναι ο στυλοβάτης του ελληνικού κινηματογράφου, δημιουργεί ένα πνεύμα γόνιμου διαλόγου ανάμεσα στην ελληνική κινηματογραφική δημιουργία και τη διεθνή. Είναι εδώ που γεννιέται το σινεμά του μέλλοντος».
∠Σινεμά για κωφούς και τυφλούς
Φέτος το Φεστιβάλ, όπως και πέρυσι, θα παρουσιάσει έναν αριθμό ελληνικών ταινιών με προσαρτημένους υπότιτλους βάσει διαλόγων και με υπότιτλους για κωφούς και βαρήκοους. Η δράση εντάσσεται στην ευρύτερη πρωτοβουλία του θεσμού να μοιραστεί τη δύναμη του σινεμά με όλους τους θεατές ανεξαιρέτως, κάνοντας προσβάσιμες τόσο τις εγκαταστάσεις όσο και το περιεχόμενό του, με χορηγό προσβασιμότητας το Ίδρυμα Ωνάση και τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, και την πολύτιμη συνεργασία της Κίνησης Καλλιτεχνών με Αναπηρία. Στην τελετή έναρξης λοιπόν παρουσιάστηκαν αποσπάσματα από δύο καθολικά προσβάσιμες ταινίες που θα προβληθούν στο 58ο ΦΚΘ: Το προξενιό της Άννας του Παντελή Βούλγαρη και Θου -Βου φαλακρός πράκτωρ, Επιχείρησις: Γης Μαδιάμ του Θανάση Βέγγου, οι οποίες θα προβληθούν με ακουστική περιγραφή για τυφλούς και άτομα με προβλήματα όρασης και με υπότιτλους για κωφούς και βαρήκοους.
Έναρξη με «Ψυχή και σώμα»
«Ο ερχομός της άνοιξης επηρεάζει την ανθρώπινη ψυχολογία κι αυτό ήθελα να κυριαρχεί στη ταινία μου «Η ψυχή και το σώμα» είπε η Ουγγαρέζα σκηνοθέτιδα Ίλντικο Ενιέντι που η ταινία της έδωσε το εναρκτήριο λάκτισμα του 58ου Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης
«Η άνοιξη, συμβολίζοντας την άνθιση και αποπνέοντας μία αίσθηση νέας αρχής, δημιουργεί αισθήματα προσμονής και ευφορίας, τα οποία πολύ συχνά δυσκολευόμαστε να εξωτερικεύσουμε και να μοιραστούμε. Η ψυχή και το σώμα είναι μία ταινία για εκείνη την καλά κρυμμένη περιοχή μέσα μας, στην οποία φωλιάζουν οι προσδοκίες και τα όνειρά μας», συμπλήρωσε η ίδια.
Παίρνοντας το λόγο ο διευθυντής του Φεστιβάλ Ορέστης Ανδρεαδάκης, καλωσόρισε θερμά την σκηνοθέτιδα και την ευχαρίστησε για την παρουσία της στη Θεσσαλονίκη. Ο ίδιος τόνισε χαρακτηριστικά το πόσο γοητεύτηκαν τόσο ο ίδιος όσο και ο υπεύθυνος προγράμματος του φεστιβάλ Γιώργος Κρασακόπουλος, ο οποίος και συντόνισε τη συνέντευξη, από την ταινία Η ψυχή και το σώμα, όταν την παρακολούθησαν στη φετινή Μπερλινάλε, όπου τιμήθηκε με τη Χρυσή Άρκτο Καλύτερης Ταινίας. Χωρίς δεύτερη σκέψη, αποφάσισαν από κοινού πως η συγκεκριμένη ταινία ήταν η πλέον κατάλληλη για να ανοίξει το φετινό Φεστιβάλ, ενώ παράλληλα ξεκίνησαν να σχεδιάζουν άμεσα την πραγματοποίηση ενός αφιερώματος στο συνολικό έργο της Ενιέντι. Ο κ. Ανδρεαδάκης επισήμανε πως η ταινία ταιριάζει απόλυτα με το ύφος και το πνεύμα του Φεστιβάλ, ενώ σημείωσε επίσης ότι η ταινία θα βγει στις αίθουσες στις 14 Δεκεμβρίου 2017 από τη Strada Films.
-Το ζήτημα που τέθηκε αμέσως μετά σχετιζόταν με τον ρόλο της φύσης σε ολόκληρη τη φιλμογραφία της Ενιέντι, όπου πολλά ζώα, αλλά και φυτά, αποκτούν εξανθρωπισμένες ιδιότητες και παίζουν καίριο ρόλο στην εξέλιξη της πλοκής. Η Ενιέντι δήλωσε πως ήθελε στην τελευταία της ταινία να συμπεριλάβει στοιχεία της χλωρίδας και της πανίδας, αλλά όχι με ένα ξεκάθαρα και εμφατικά ονειρώδη αλληγορικό τρόπο. Ήθελε να απεικονίσει τα ζώα στις αληθινές τους διαστάσεις, π.χ. να φοβούνται για το κρύο και τους θηρευτές, να ανησυχούν για την εύρεση τροφής, και όχι με ένα τρόπο υπερβατικό και εξιδανικευμένο. Εν προκειμένω, οι χαρακτήρες της ταινίας, καταφεύγοντας στο όνειρο και στη φύση, αποδρούν από μία στείρα πραγματικότητα, η οποία τους απομακρύνει αυτό που κανονικά η ζωή οφείλει να προσφέρει. Η ίδια τόνισε σχετικά: «Στα όνειρα είναι πρακτικά αδύνατον να ορθώσουμε τείχη πολιτικής ορθότητας, καθώς παύουμε να σκεφτόμαστε συνειδητά και βιώνουμε τα συναισθήματά μας στην ολότητά τους. Γι’ αυτόν άλλωστε τον λόγο, η νύχτα και τα όνειρα δρουν ως ασυναίσθητο καταφύγιο που αναζητούμε για να απελευθερωθούμε».
Επιπλέον, η Ενιέντι επισήμανε ότι επιθυμούσε μία επιστροφή χαμηλών τόνων στο σινεμά, χωρίς φανφάρες και μεγαλόστομους συμβολισμούς. Περίπου σαν να τρυπώνει, όπως δήλωσε χαρακτηριστικά, από την πίσω πόρτα και όχι να εφορμά από την κεντρική είσοδο, επιδεικνύοντας μεν στιβαρή εκφραστικότητα, αλλά χωρίς η φόρμα να υπερισχύει του περιεχομένου. Σχολιάζοντας αυτό το τελευταίο, ο Γιώργος Κρασσακόπουλος είπε πως η επιστροφή της, η οποία σημαδεύτηκε από την ύψιστη διάκριση στην Μπερλινάλε, όχι μόνο δεν τρύπωσε από την πίσω πόρτα, αλλά μάλλον γκρέμισε την κεντρική είσοδο. Η Ενιέντι, αφότου χαμογέλασε σεμνά σε αυτή τη φιλοφρόνηση, δήλωσε πως η μέχρι τώρα σταδιοδρομία της, η οποία χαρακτηρίζεται από αμέτρητα σκαμπανεβάσματα, της έμαθε να είναι ταπεινή και ευγνώμων για το ότι έχει βρεθεί σε ένα τόσο όμορφο χώρο όπως το σινεμά. Σχολιάζοντας τις διακρίσεις που έχει λάβει η ταινία της, διευκρίνισε πως τα βραβεία προφανώς και συνιστούν μία αναγνώριση και μία τονωτική ένεση για την επίπονη προσπάθεια που κατέβαλαν όλοι οι συντελεστές της ταινίας, χωρίς όμως να αποτελούν αυτοσκοπό. Το μεγαλύτερο, πάντως, κέρδος για τη σκηνοθέτιδα είναι η γενναιοδωρία του απλού κοινού, την οποία εισπράττει αφειδώς. «Άλλωστε, η θέαση της συγκεκριμένης ταινίας απαιτεί εκ των πραγμάτων και εξαρχής μια κατάθεση γενναιοδωρίας εκ μέρους του θεατή», σημείωσε χαρακτηριστικά.
Στη συνέχεια, η σκηνοθέτιδα απάντησε σε ερωτήσεις του κοινού. Αρχικά, ρωτήθηκε για το αν η Επικούρεια Φιλοσοφία έχει ασκήσει επιρροή στο έργο της, ειδικότερα ως προς το σκέλος του οργανικού ρόλου που επιτελούν η φύση, τα φυτά και τα ζώα στην πλοκή των ταινιών της. Η σκηνοθέτιδα απάντησε πως είναι εξαιρετικά πολύπλοκος ο τρόπος με τον οποίο εντάσσονται όλες οι επιρροές στο έργο της, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται και η αρχαία ελληνική φιλοσοφία και όχι μόνο ο Επίκουρος. Η ίδια είπε ότι η μεγαλύτερη συνεισφορά του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού έγκειται στο γεγονός πως οι επιφανείς του εκπρόσωποι είχαν την πολυτέλεια, αλλά και τη σοφία, να διατυπώσουν με εξαιρετικά συμπαγή και απτό τρόπο ζητήματα τα οποία δεν άπτονται της χειροπιαστής πτυχής της ζωής. Αυτή ακριβώς η πολύπλοκη διεργασία, σύμφωνα με την Ενιέντι, αποτελεί έναν από τους μηχανισμούς που μας βοηθούν, ακόμη και σήμερα, να πραγματοποιήσουμε βήματα προς τα εμπρός και να εξελισσόμαστε.
Κλείνοντας, απαντώντας σε ερώτηση του συντονιστή, η Ενιέντι μίλησε για το γεγονός ότι ο Ντέιβιντ Μπόουι είχε διατελέσει executive producer στην ταινία της Μαγικός κυνηγός (1994). Η Ενιέντι δήλωσε πως ο Μπόουι είχε γοητευτεί από το ντεμπούτο της Ο εικοστός αιώνας μου (1989), ζητώντας της μάλιστα αρχικά να πρωταγωνιστήσει στη δεύτερη ταινία της, προτού καταλήξει να συμμετέχει στην παραγωγή της. Παράλληλα, ο Μπόουι της είχε προτείνει να συνεργαστεί μαζί του αναλαμβάνοντας την καλλιτεχνική επιμέλεια ενός σόου που θα πραγματοποιούσε στην Ινδία, αλλά εκείνη είχε και πάλι αρνηθεί, καθώς εκείνη την εποχή ήταν οκτώ μηνών έγκυος στον δεύτερο γιο της. Η Ενιέντι, προτού εισπράξει ένα ζεστό χειροκρότημα από όλους τους παρευρισκόμενους στη συνέντευξη Τύπου, εξέφρασε τις θερμές ευχαριστίες της προς όλη την ομάδα του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης για το αφιέρωμα στο έργο της.
