Του Παύλου Θ. Κάγιου//
Θέλω να το δηλώσω εξ αρχής: Με «Το Τελευταίο σημείωμα» του Παντελή Βούλγαρη η μνήμη των 200 αγωνιστών της Κατοχής που δολοφονήθηκαν στο σκοπευτήριο της Καισαριανής από τους Γερμανούς κατακτητές, βρίσκει –επιτέλους- και καλλιτεχνική δικαίωση ύστερα από 73 χρόνια! Αυτό το συναίσθημα κυριαρχούσε μέσα μου τελειώνοντας η προβολή της ταινίας που με βρήκε με δακρυσμένα μάτια για την κινηματογράφηση μιας ιστορίας που σημάδεψε όσο ελάχιστες άλλες τους αγώνες του μετεμφυλιακού λαϊκού αγώνα στη χώρα μας.
Τέσσερα χρόνια μετά την «Μικρά Αγγλία», ο Παντελής Βούλγαρης, ο σκηνοθέτης του «ανθρώπινου πόνου», καταπιάνεται με μια από τις πιο γνωστές σελίδες της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας, την εκτέλεση από τους Γερμανούς κατακτητές 200 αγωνιστών την 1η Μαΐου 1944 στην Καισαριανή, ως αντίποινα για τη δράση της ελληνικής αντίστασης.
∠Ο Παντελής Βούλγαρης, με την Ιωάννα Καρυστιάνη («Μικρά Αγγλία», «Νύφες») να υπογράφει το σενάριο, μας μεταφέρουν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Χαϊδαρίου το διάστημα πριν την Πρωτομαγιά του ’44, και μας γνωρίζουν τους ανθρώπους πίσω από τα τραγικά γεγονότα.
-Κεντρικό πρόσωπο της ιστορίας ο 34χρονος Ναπολέων Σουκατζίδης, Κρητικός μικρασιατικής καταγωγής, αγωνιστής του λαϊκού κινήματος και κρατούμενος σε εξορίες και φυλακές από το 1936.
Την περίοδο της φυλακής του στο Χαϊδάρι, εκτελούσε χρέη διερμηνέα του Γερμανού Διοικητή του στρατοπέδου, Καρλ Φίσερ. Μπροστά από τα μάτια του περνούσε όλο το δράμα της γερμανικής αγριότητας στα Κατοχικά χρόνια, με τον ίδιο συνεχώς μάρτυρα βασανιστηρίων, τραγικών περιστατικών και βαριάς ατμόσφαιρας στους θαλάμους με το πλήθος των συγκρατούμενων του. Πολλές ζωές, πολλές μικρές ιστορίες φόβου, φιλίας, συντροφικότητας, ελπίδας, ονειροπόλησης.
Έξω από το στρατόπεδο, η μνηστή του Ναπολέοντα, Χαρά Λιουδάκη, με σθένος, καρτερία και βαθιά αγάπη στεκόταν δίπλα στον αρραβωνιαστικό της, έστω κι αν οι συναντήσεις τους ήταν για ελάχιστες στιγμές στα επισκεπτήρια, και πάντα υπό την επιτήρηση ενόπλων φρουρών. Η τύχη του Ναπολέοντα –ο Ανδρέας Κωνσταντίνου τον ερμηνεύει με ζηλευτή εσωτερική ένταση και παλμό- και άλλων 199 συγκρατούμενων του αποφασίζεται μετά την ενέδρα της ελληνικής αντίστασης στον Στρατιωτικό Διοικητή Λακωνίας, σε χαράδρα της περιοχής των Μολάων. Ο θάνατος του Διοικητή Κρες και τριών Γερμανών της συνοδείας του επιφέρει ως αντίποινα την εκτέλεση 50 Ελλήνων για κάθε ένα Γερμανό.
Εδώ, όμως, λίγο μετά την έναρξη της ταινίας, σπαταλιέται πολύς χρόνος στη σχέση του Γερμανού διοικητή Φίσερ με τον Ναπολέοντα Σουκατζίδη με διάθεση –έτσι το ερμήνευσα εγώ…- να γίνουν αναφορές και στη σημερινή Γερμανία… Επίσης, μεγάλη σεναριακή έλλειψη είναι το γεγονός πως μένει στην αφάνεια η σχέση του Ναπολέοντα με τη Χαρά Λιουδάκη που μάταια ο θεατής περιμένει να γνωρίσει το δεύτερο πρόσωπο του ερωτικού δράματος, ένα πρόσωπο που δεν αναπτύσσεται ο χαρακτήρας του και παραμένει ίσαμε το φινάλε ως «σκιά». Θα μου πείτε, έτσι το θέλησαν οι σεναριογράφοι, ναι, δεν λέω, αλλά αφού αυτή τη γυναίκα τη βάζουν να τελειώνει το φιλμ κουβαλώντας στην αγκαλιά της τη βαλίτσα του εκτελεσμένου Ναπολέοντα στο αύριο, στο μέλλον, ε, χρειαζόταν μια μεγαλύτερη δραματική προσοχή κι ανάλυση…
Αλλά όσο προχωράει η δράση, όλο και πιο πολύ σε κερδίζει η δραματική ανέλιξη της ταινίας για να φτάσουμε στο τελευταίο μισάωρο στο οποίο κρατάς την ανάσα σου από υπερένταση κι ας ξέρεις πως θα τελειώσει –κάτι που οφείλεται καθαρά στη σκηνοθετική ωριμότητα και δεξιοτεχνία του Παντελή Βούλγαρη. Οι σκηνές του φινάλε είναι μοναδικής έντασης. Το γλέντι κι ο χορός που στήνουν οι μελλοθάνατοι τη τελευταία νύχτα πριν την εκτέλεσή τους, είναι σαν χορός αρχαίας τραγωδίας και θα εγγραφεί στην ανθολογία του εγχώριου κινηματογράφου από υπάρξεώς του. Και οι σκηνές του φινάλε με τις διαδοχικές εκτελέσεις ανά 20 αγωνιστών, σε τινάζει από τη θέση που κάθεσαι σκουπίζοντας τα δάκρυά σου. Μπράβο στον ελληνικό κινηματογράφο. Μπράβο στον Παντελή Βούλγαρη.
-Δίπλα στον Ανδρέα Κωνσταντίνου («Ουζερί Τσιτσάνης», «Μικρά Αγγλία»), κάνουν πολύ καλές εμφανίσεις και ο Γερμανός ηθοποιός Αντρέ Χένικε («Μια Επικίνδυνη Μέθοδος», «Pandorum», «Η Πτώση») ως ο Καρλ Φίσερ και η ελληνοαμερικανίδα ηθοποιός Μελία Κράιλινγκ («Tyrant», «The Last Tycoon», «The Borgias») ως η Χαρά Λιουδάκη. Μαζί τους ένα σπουδαίο καστ αναγνωρισμένων και νέων ηθοποιών –ξεχωρίζουν οι: Τάσος Δήμας, Αινείας Τσαμάτης, Βασίλης Κουκαλάνι, Λουκάς Κυριαζής.
Τα γυρίσματα της ταινίας πραγματοποιήθηκαν στις Φυλακές Ιτζεδίν και σε επιλεγμένες τοποθεσίες της Κρήτης
Σκηνοθεσία: Παντελής Βούλγαρης
Σενάριο: Ιωάννα Καρυστιάνη, Παντελής Βούλγαρης
Παίζουν: Ανδρέας Κωνσταντίνου, Αντρέ Χένικε, Μελία Κράιλινγκ, Τάσος Δήμας,
Αινείας Τσαμάτης, Βασίλης Κουκαλάνι, Λουκάς Κυριαζής, Μιχάλης Αεράκης,
Δημήτρης Καλογεράκης, Κωνσταντίνα Χατζηαθανασίου, Μανώλης Μαυράκης,
Γιώργος Καραμαλέγκος, Ιώ Ασηθιανάκη, Μανώλης Ψαρουδάκης, Βασίλης Σύρρος,
Χάρης Αργυρόπουλος, Μηνάς Μησόρης, Νεκτάριος Ξανθουδάκης, Μάρκος Ρενιέρης,
Τάσος Καϊσαρλής, Θεώνη Κουτσουνάκη, Γιάννης Σίνης, Κυριάκος Κώτσογλου,
Χρήστος Κωνσταντακόπουλος, Αντρέας Χατζημαρκάκης, Αντώνης Παλιεράκης,
Γκάρι Τζέιμς Μπόρλαντ, Στέλλα Ψαρουδάκη
