32 χρόνια από την πτώση του τείχους του Βερολίνου

γράφει η Αλίκη Ζάππα //

Στις 13 Αυγούστου το 1961 η κυβέρνηση της Λαϊκής Κυβέρνησης της Γερμανίας άρχισε να χτίζει το τείχος του Βερολίνου ή αλλιώς, το “Antifascistischer Schutzwall” για την “προστασία της ειρήνης”. Οι Βερολινέζοι ξύπνησαν σε μία διαιρεμένη πόλη. Ανατολικό και Δυτικό Βερολίνο. Οι Δυτικοί το ονόμασαν “Τείχος του Αίσχους” . Περίπου 16 εκατομμύρια Γερμανοί εγκλωβίστηκαν χωρίς την δυνατότητα της οποιασδήποτε μορφής επικοινωνίας. Συνολικά, περίπου 5.000 άνθρωποι (πιστεύεται) ότι διέφυγαν από τον Ανατολικό στον Δυτικό τομέα της πόλης, ενώ επιχείρησαν να κάνουν το ίδιο, ανεπιτυχώς περίπου 10.000 ακόμη. ‘Ομως, πολύ πριν τις 9 Νοέμβρη 1989 που έπεσε το τείχος και μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, ο κόσμος ζούσε στη διαρκή “σκιά” μίας ολικής καταστροφής: ενός πυρηνικού πολέμου μεταξύ Η.Π.Α. και Σοβιετικής ‘Ενωσης. Το “τείχος” του Βερολίνου είναι το χαρακτηριστικό σύμβολο του Ψυχρού Πολέμου.

•Το Βερολίνο υπήρξε πόλη σταθμός όσον αφορά την απελευθέρωση και κάθε είδους απελευθέρωση από τις αρχές τους 20^ου αιώνα

Με την κήρυξη της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης δόθηκε τέλος στη λογοκρισία και μπήκαν οι γερές βάσεις για να γίνει το Βερολίνο μια πρωτεύουσα εναλλακτικότητας, πειραματισμού, πνευματικής και σεξουαλικής απελευθέρωσης. Έγινε καταφύγιο για επιστήμονες με ριζοσπαστικές απόψεις, όπως ο Albert Einstein και ο Herbert Marcuse, γέννησε το καλλιτεχνικό και αρχιτεκτονικό κίνημα Bauhaus, φιλοξένησε το γερμανικό Κabarett, που είχε πολιτική προέκταση και φύση αλλά και τη σεξουαλική απελευθέρωση. Στις σκηνές των Kabarett ανέβηκαν οι πρώτοι εξπρεσιονιστές ποιητές. Και για τους κυνηγημένους ομοφυλόφυλους το Βερολίνο ήταν καταφύγιο που μπορούσαν χωρίς ενοχές για τη φύση τους, να είναι ο εαυτός τους, ολοένα και περισσότερο.

Μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, το Kabarett κυνηγήθηκε, όπως και οτιδήποτε γνώριζε άνθιση και χώρο πήρε το νέο ναζιστικό καθεστώς και το κυνήγι της ‘’εκφυλισμένης τέχνης’’, όπως την ονόμαζε το ναζιστικό κόμμα. Εκτός από τους Εβραίους που κυνηγήθηκαν ανεξαιρέτως επαγγέλματος και κοινωνικής κατάστασης, κυνηγήθηκαν και πολλοί καλλιτέχνες και επιστήμονες. Άλλοι διέφυγαν, άλλοι φυλακίστηκαν ή στάλθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ενώ άλλοι αυτοκτόνησαν.

•Στο Βερολίνο είναι που τελειώνει ο πόλεμος, με τη μάχη του Βερολίνου (την τελευταία μάχη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου), την αυτοκτονία του Χίτλερ και της συζύγου του και την (ιστορικά εικονική) ύψωση της Σοβιετικής σημαίας στο Ράιχσταγκ.

Φτάνουμε επί τροχάδην στα late 70s μέχρι και την πτώση του τείχους το 1989. Τώρα και μουσικά. Πάλι η μουσική εμπνέει, ενώνει, ασκεί κριτική και λειτουργεί σαν συνδετικός κρίκος ανάμεσα σε λαούς.

•Το punk, πάντα αντικαθεστωτικό, ασκούσε κριτική. Καλλιτέχνες μαζεύονται σε κατειλημμένους χώρους, ιδρύονται τα πρώτα ανεξάρτητα labels. To Βερολίνο εμπνέει, ανάμεσα σε πολλούς άλλους, τον Iggy Pop, τον David Bowie, τους Depeche Mode, τους Killing Joke.

•Στο Βερολίνο ήταν που ο Bowie καλεί τον Brian Eno στο στούντιο και ηχογραφεί το 1977 το Heroes που γίνεται anthem της πόλης και των επαναστατημένων, μαζί με τα Low και Lodger, ευρέως γνωστών ως “Berlin Trilogy”. Στο ίδιο διαμέρισμα ο Ιggy Pop γράφει τα solo albums The Idiot and Lust For Life (1977). Όταν πέθανε ο David Bowie,το 2016, η Γερμανική κυβέρνηση -επισήμως- τον ευχαρίστησε που βοήθησε να πέσει το τείχος και να ενωθεί η Γερμανία

•Στην Δυτική Γερμανία είναι που δημιουργούνται νέα ρεύματα νέων ήχων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι Kraftwerk με το “Roboter”. Οι στίχοι μισοί στα γερμανικά μισοί στα ρωσικά, ασκούν κριτική στην Ανατολική Γερμανία. “We are the robots , I‘m your servant, I‘m your worker’’ και οι ήχοι εμπνέουν ένα νέο ρεύμα που έμεινε και συνεχίζει να δίνει ζωή στο Βερολίνο και σε όλο τον κόσμο, την τέκνο

•O Andrew Eldritch των Sisters of Mercy γράφει για τη μαζική προπαγάνδα, τον τρόμο μίας επικείμενης πυρηνικής καταστροφής και το άγχος των δυτικών για εχθρούς (dreamers of sleepers and white treason) και τους κατασκόπους που πίνουν δηλητήριο (gift στα γερμανικά), ανάμεσα σε άλλους πυκνούς συμβολισμούς, εμπνευσμένους από ποιήματα του T.S. Elliot και του Percy Bysshe Shelley. Ίσως για το συγκεκριμένο τραγούδι να έπρεπε να γραφτεί ένα άρθρο ξεχωριστά, λόγω των πυκνών του συμβολισμών. Όλο το Floodland κριτικάρει και εμπνέεται από την πραγματικότητα του Ψυχρού Πολέμου και την ασφυκτική κατάσταση πίσω και μπροστά από το τείχος.

Σε συνέντευξή τους, οι Pet Shop Boys αναφέρουν πως το Domino Dancing ‘’φυγαδεύτηκε’’ σε κασέτα, μέσω φίλου τους, στην ανατολική πλευρά του τείχους και έπαιξε κρυφά σε ένα μπαρ, όπου ήταν και μία από τις πρώτες του ακροάσεις σε κοινό. Οι δυτικοί ήχοι της ήταν απαγορευμένοι και οι έλεγχοι, για όσους περνούσαν το τείχος, πολύ σκληροί. Το Domino Dancing έπαιξε, για πρώτη φορά όπως φημολογείται, σε ενα μικρό μπαρ του Ανατολικού Βερολίνου και οι θαμώνες, ασυνήθιστοι στην disco και στην electro, δεν ενθουσιάστηκαν…

•Το καλοκαίρι του 1989 που διοργανώθηκε το πρώτο Love Parade. Θεσμός εναλλακτικής ζωής μέχρι και σήμερα και σύμβολο ελευθερίας έκφρασης, είτε καλλιτεχνικής, είτε σεξουαλικής, είτε πολιτικής. Friede – Freude – Eierkuchen [μτφ: ειρήνη, χαρά και τηγανίτα] το σύνθημα και ειρωνικός υπαινιγμός στη μικροαστική ζωή και τον πόλεμο. Ξεκίνησε από 150 ανθρώπους σαν πολιτική αντίσταση και πήρε έκταση που κατέλαβε τους δρόμους τους Βερολίνου. ‘’It was conceived as a political demonstration for peace and international understanding through love and music. It was supposed to be a bigger birthday party for Roeingh, and the motto Friede, Freude, Eierkuchen (in English — Peace, Joy, Pancakes) stood for disarmament (peace), music (joy) and a fair food production/distribution (pancakes)’’ Παραμένει ένας παγκόσμιος θεσμός που συμβαίνει κάθε χρόνο σε πολλές πόλεις του κόσμου. Το 2006, παρ’ όλα αυτά, ο ιδρυτής της ζήτησε να απεμπλακεί από τον θεσμό λόγω της καπιταλοποίησης και εμπορευματοποίησής του…

•Αξιοσημείωτο είναι πως την ίδια ημερομηνία, το βράδυ της 9η Νοεμβρίου, ήταν η επέτειος της “Νύχτας των Κρυστάλλων” ή αλλιώς της “Νύχτας των πογκρόμ”, που αποτέλεσε την αρχή του Ολοκαυτώματος. Την ίδια ημερομηνία μετά απο 51 χρόνια, το 1989 πέφτει το “τείχος την Ντροπής”.

Ιστορική Θεία Δικαιοσύνη; Πολλά ακόμα θα μπορούσαν να γραφούν για το Βερολίνο, για τις ιστορικές συγκυρίες που το κάνουν μία πόλη που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ιστορία της Ευρώπης αλλά και του κόσμου, ένα καταφύγιο καλλιτεχνών, επιστημόνων και εναλλακτικών κάθε είδους και σεξουαλικότητας, αλλά και ένα σταυροδρόμι πολιτισμών. Πολλά έχουν γραφεί, γράφονται και θα γράφονται γιατί παραμένει -και ευχόμαστε να παραμένει -μία ζωντανή, πολύχρωμη πόλη και μία νότα ζωής ενάντια σε κάθε είδους μπουρζουαζία, μικροαστισμό και σαθρό καθωσπρεπισμό. Mην ξεχνάμε πως πολλοί χαρακτηρίζουν την Αθήνα το νέο Βερολίνο και άλλοι αγχώνονται για τα μικρότερα τείχη που υψώνονται και στην τωρινή εποχή, ανάμεσα σε λαούς, είτε τείχη του Τραμπ, είτε σε στρατόπεδα που φιλοξενούν πρόσφυγες. Για σήμερα, έστω, ας γιορτάσουμε το πέσιμο του “Τείχους την Ντροπής”, ας ευχηθούμε να μην ξαναδούμε τέτοια τείχη. Χρόνια πολλά, λοιπόν, στο Βερολίνο και σε όλους τους ‘’Βερολινέζους’’ του κόσμου.