Ο Γάλλος Γκιστάβ Φλομπέρ (1821-1880) γεννήθηκε για να γίνει μυθιστοριογράφος. Η διάγνωση της επιληψίας τον ανάγκασε να εγκαταλείψει την εκπαίδευση του στα νομικά, κάτι που του έδωσε την ευκαιρία να ακολουθήσει μια λογοτεχνική λαμπρή πορεία. Το ντεμπούτο του μυθιστόρημα Mαντάμ Μποβαρί, που δημοσιεύτηκε αρχικά στο γαλλικό λογοτεχνικό περιοδικό La Revue de Paris στα τέλη του 1856, τον καθιέρωσε ως μάστορα του γαλλικού ρεαλισμού. Διαβάστε τι ενέπνευσε τον συγγραφέα ως προς τον χαρακτήρα της Έμμα Μποβαρί, την επίπονη δημιουργική του διαδικασία και τη δίκη που απείλησε τη δημοσίευση του μυθιστορήματος.
1. Η Μαντάμ Μποβαρί συγκλόνισε τη Γαλλία με τις ρητές περιγραφές της μοιχείας
Το βιβλίο αφηγείται την ιστορία της Έμμα, μιας αγρότισσας που παντρεύεται έναν μεγαλύτερο σε ηλικία γιατρό, τον Σαρλ Μποβαρί, για να ξεφύγει από τη βαρετή ζωή της υπαίθρου. Η Έμμα απογοητεύεται γρήγορα τόσο με τον σύζυγό της όσο και με τους επαρχιακούς τρόπους του. Επιδιώκοντας τον παθιασμένο έρωτα, η Έμμα εμπλέκεται σε εξωσυζυγικές σχέσεις και σπαταλά τα χρήματα του συζύγου της. Οι εκτενείς περιγραφές του Φλομπέρ για τη μοιχεία σκανδάλισαν τους Γάλλους αναγνώστες και οδήγησαν σε μια δίκη για άσεμνο περιεχόμενο. Η δίκη διήρκεσε μόνο μία ημέρα και τόσο ο Φλομπέρ όσο και η La Revue de Paris αθωώθηκαν μια εβδομάδα αργότερα. Μετά τη δικαστική διαμάχη η Μαντάμ Μποβαρί εκδόθηκε ως μυθιστόρημα δύο τόμων το 1857.
2. Ο Φλομπέρ παρευρέθηκε σε έναν χορό όπως εκείνος που περιγράφει στο βιβλίο
Ένα από τα πιο αξιομνημόνευτα κεφάλαια του βιβλίου είναι αυτό στο οποίο η Έμμα παρευρίσκεται σε ενάν χορό που οργάνωσε ένας από τους ασθενείς του Σαρλ, ο Μαρκήσιος Ντ΄Αντερβιγιέρ. Γεμάτη χορό, καλό φαγητό και εκλεκτούς καλεσμένους, η λαμπερή γιορτή ανοίγει την όρεξη της Έμμα για μια ζωή πολυτέλειας. Την σκηνή αυτή του βιβλίου εμπνεύστηκε ο συγγραφέας από έναν αληθινό χορό στον οποίο είχε πάει με τους γονείς του το 1836, όταν ήταν 14 ετών. Τη δεξίωση παρέθετε ένας ντόπιος αριστοκράτης. Η εμπειρία εντυπωσίασε τόσο πολύ τον Φλομπέρ που περιέγραψε επίσης στοιχεία της στο πρώιμο διήγημά του «Quidquid Volueris» (1837) και σε μια επιστολή του 1850 σε έναν φίλο.
3. Τα ερωτικά γράμματα του Φλομπέρ αποκαλύπτουν τη δημιουργική διαδικασία συγγραφής της Μαντάμ Μποβαρί
Λίγο πριν εκδοθεί το μυθιστόρημα, ο Φλομπέρ έδωσε τέλος σε μια χρόνια σχέση του με την παντρεμένη ποιήτρια Λουίζ Κολέτ. Ο Φλομπέρ γνώρισε την Κολέτ το 1846, λίγο μετά τον θάνατο της αδερφής του, Καρολίν, κατά τον τοκετό. Ο συγγραφέας είχε προσλάβει τον γλύπτη Τζέιμς Πραντιέ για να δημιουργήσει μια προτομή της Καρολίν. Η Κολέτ —η οποία θεωρούνταν σπουδαία ομορφιά— πόζαρε στο στούντιο του γλύπτη, όταν ο Φλομπέρ έφτασε με τη μάσκα θανάτου της αδερφής του. Ο Φλομπέρ και η Κολέτ ερωτεύτηκαν και αντάλλασσαν γράμματα καθ’ όλη τη διάρκεια της σχέσης τους. Πολλά από τα γράμματά του περιέγραφαν τη δημιουργική του διαδικασία ενόσω έγραφε τη Μαντάμ Μποβαρί. Το τελευταίο γράμμα του Φλομπέρ προς την Κολέτ, που γράφτηκε το 1855, λέει: «Μου είπαν ότι ήρθες στο διαμέρισμά μου τρεις φορές για να προσπαθήσεις να μου μιλήσεις. Δεν ήμουν μέσα και δεν θα είμαι ποτέ ξανά μέσα για σένα. ”
4. Η υπόθεση της Μαντάμ Μποβαρί αντλεί έμπνευση από πραγματικό σκάνδαλο
Η πλοκή της Μαντάμ Μποβαρί ήταν εν μέρει εμπνευσμένη από μια σκανδαλώδη είδηση με μια Γαλλίδα ονόματι Ντελφίν Ντελαμάρ. Σε ηλικία 17 ετών, η Ντελαμάρ άφησε το σπίτι της για να παντρευτεί έναν υγειονομικό υπάλληλο που, όπως και ο Σαρλ Μποβαρί, ήταν επίσης χήρος. Η Ντελαμάρ απάτησε τον σύζυγό της, ξόδεψε τα χρήματά του σε επιπολαιότητες και τελικά δημιούργησε τόσα πολλά χρέη που αυτοκτόνησε με δηλητήριο σε ηλικία 27 ετών.
5. Η έμπνευση του Φλομπέρ για την Έμμα ίσως ήταν και προσωπική
Όταν ο Φλομπέρ ρωτήθηκε για το πώς εμπνεύστηκε τον χαρακτήρα της Έμμα Μποβαρί, εκείνος απάντησε χαρακτηριστικά: «Η Μαντάμ Μποβαρί είμαι εγώ». Ωστόσο, ορισμένοι μελετητές πιστεύουν ότι η φανταχτερή (αν όχι επιθετική) προσωπικότητα της ηρωίδας ενέχει πολλά στοιχεία του χαρακτήρα της πρώην ερωμένης του συγγραφέα Κολέτ. Η σύζυγος επίσης του γλύπτη Τζέιμς Πραντιέ, θα μπορούσε να αποτελεί πηγή έμπνευσης για τον Φλομπέρ.
6. Ο Φλομπέρ χρειάστηκε πέντε χρόνια για να γράψει την Μαντάμ Μποβαρί
Ο συγγραφέας περνούσε έως και 12 ώρες την ημέρα γράφοντας στο γραφείο του και διάβαζε δυνατά προτάσεις για να μετρήσει το ρυθμό τους. Μερικές φορές χρειαζόταν έως και μια εβδομάδα για να ολοκληρώσει μια σελίδα. Η δουλειά ενός έτους απέδιδε μόνο 90 σελίδες.
7. Στην αρχή της Μαντάμ Μποβαρί ο Φλομπέρ ευχαριστεί τον δικηγόρο του
Ο Φλομπέρ αφιέρωσε τη Μαντάμ Μποβαρί στον Μπουιγέ και ευχαρίστησε ιδιαιτέρως τον δικηγόρο του, Μαρί-Αντουάν-Ζυλ Σενάρ, ο οποίος τον υπερασπίστηκε με επιτυχία στη δίκη του το 1857. Αναφέρει: Αγαπητέ και επιφανή φίλε, επιτρέψτε μου να γράψω το όνομά σας στην αρχή αυτού του βιβλίου και πάνω από την αφιέρωσή του, γιατί σε εσάς, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον, οφείλω τη δημοσίευσή του. Εξαιτίας των σημαντικών εκκλήσεών σας στο δικαστήριο, η δουλειά μου απέκτησε ένα είδος απροσδόκητου κύρους. Σας ζητώ λοιπόν να δεχτείτε έναν φόρο τιμής της ευγνωμοσύνης μου, που όσο μεγάλη κι αν είναι, δεν θα φτάσει ποτέ στο ύψος της ευγλωττίας ή της αφοσίωσής σας.
8. Η κυρία Μποβαρί μεταφράστηκε πρώτα στα Αγγλικά από την γκουβερνάντα της ανιψιάς του Φλομπέρ
Η πρώτη αγγλική μετάφραση του βιβλίου έγινε από την Ζουλιέτ Ερμπέρ — γκουβερνάντα της ανιψιάς του Φλομπέρ, Καρολίν— μεταξύ 1856 και 1857. Οι μελετητές δεν γνωρίζουν πάρα πολλά για τη μεταφράστρια, καθώς η αλληλογραφία της με τον συγγραφέα έχει χαθεί, αλλά ορισμένοι την αναφέρουν ως ερωμένη του. Έχει διατυπωθεί η θεωρία ότι είτε η Καρολίν είτε ο ίδιος ο Φλομπέρ έκαψε τα γράμματά τους. Άλλα στοιχεία δείχνουν ότι η Ερμπέρ και ο Φλομπέρ ήταν τουλάχιστον φίλοι και ότι η Ερμπέρ έκανε μαθήματα αγγλικών στον συγγραφέα. Το δίδυμο εργάστηκε για τη μετάφραση του ποιήματος του Λόρδου Βύρωνα «The Prisoner of Chillon» στα γαλλικά, και κάπου στην πορεία αποφάσισαν επίσης να ασχοληθούν με τη Mαντάμ Μποβαρί. Ο Φλομπέρ είχε τόσο μεγάλη εκτίμηση για το έργο της Ερμπέρ που τον Μάιο του 1857 έγραψε μια επιστολή στον Μισέλ Λεβί, τον εκδότη της Μαντάμ Μποβαρί με έδρα το Παρίσι, πληροφορώντας τον ότι «μια αγγλική μετάφραση που με ικανοποιεί πλήρως συντελείται ακριβώς μπροστά στα μάτια μου. Αν κάποτε πρόκειται να εκδοθεί στην Αγγλία, θέλω να είναι αυτή και όχι οποιοδήποτε άλλη». Αργότερα, θα αναφερόταν στη μετάφραση της γκουβερνάντας ως «αριστούργημα».
Ενώ η εκδοχή της Μαντάμ Μποβαρί από την Ερμπέρ πληρούσε τα αυστηρά κριτήρια του Φλομπέρ, δεν κατάφερε ποτέ να εκδοθεί. Οι ιστορικοί πιστεύουν ότι ο Λεβί είτε απέτυχε είτε αρνήθηκε να βρει έναν Άγγλο εκδότη για την γκουβερνάντα. Η μετάφραση της Ερμπέρ έμεινε στο περιθώριο μέχρι που η μελετήτρια Ερμία Όλιβερ υποστήριξε την αναγνώρισή της στο βιβλίο της “Ο Φλόμπερτ και μια Αγγλίδα γκουβερνάντα” το 1980. Μέχρι σήμερα ωστόσο δεν έχει βρεθεί ούτε η μετάφραση της Ερμπέρ ούτε φωτογραφία της.
9. Η κόρη του Καρλ Μαρξ εξέδωσε μια μετάφραση στα Αγγλικά το 1886
Το 1885, ο εκδότης του Λονδίνου Χένρι Βίζετελι προσέλαβε την κόρη του Καρλ Μαρξ, Eλέανορ Μαρξ, για να κάνει την παραγωγή στην πρώτη επίσημη αγγλική μετάφραση της Μαντάμ Μποβαρί. Δημοσιεύτηκε τον επόμενο χρόνο, το 1886. «Η τραγωδία των χαρακτήρων του Φλομπέρ», έγραψε η Μαρξ, «βρίσκεται στο γεγονός ότι ενεργούν όπως ενεργούν επειδή έτσι πρέπει. Μπορεί να είναι ανήθικο, να έρχεται σε αντίθεση ακόμη και με τα δικά τους προσωπικά συμφέροντα, αλλά είναι αναπόφευκτο».
10. Η κυρία Μποβαρί συνεχίζει να εμπνέει καλλιτέχνες και συγγραφείς σήμερα
Ενώ δημιουργήθηκε τον 19ο αιώνα, ο χαρακτήρας της Έμμα Μποβαρί εξακολουθεί να έχει απήχηση σε συγγραφείς και καλλιτέχνες. Η Λένα Ντάναμ χρησιμοποιεί ένα απόσπασμα από το βιβλίο στη συλλογή των αυτοβιογραφικών δοκιμίων της το 2014. Η Βρετανίδα εικονογράφος Πόζι Σίμονς δημοσίευσε την εικονογραφημένη νουβέλλα, Τζέμα Μποβαρί, το 1999, που επαναδιατυπώνει την ιστορία με Άγγλους ομογενείς στη Γαλλία. Το μυθιστόρημα έχει επίσης διασκευαστεί για τη μεγάλη οθόνη πολλές φορές και σε πολλές χώρες, με την τελευταία να είναι το 2014 από τη σκηνοθέτιδα Σόφι Μπαρθς, όπου πρωταγωνιστεί η Μία Βασικόβσκα ως Έμμα και ο Χένρι Λόυντ Χιούζ ως Σαρλ.
