Γιάννης Καφάτος*
Το graphic novel του Soloúp, «Η Μάχη της Πλατείας» (Εκδόσεις Ίκαρος) είναι μια καλή αφορμή για όποιον βαριέται να διαβάσει ιστορία να … διαβάσει ιστορία χωρίς να βαριέται, μου λέει παρακάτω στη συνέντευξη μας ο δημιουργός του βιβλίου, Soloúp.
«Η Μάχη της πλατείας» είναι ένας μεγάλος τόμος, το μεγαλύτερο σε έκταση graphic novel που μας ξεναγεί στην ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο τμήμα, ας το πω έτσι, είναι η «ιστορία» που ντύνει με τα σκίτσα σου ο δημιουργός και κάποια ιντρεμέδια από κείμενα που μας βοηθάνε να γνωριστούμε καλύτερα με τους ήρωές που εμφανίζονται στις σελίδες του. Και υπάρχει ένα δεύτερο μέρος με κείμενα που λειτουργούν ως συμπλήρωμα σε μια από τις σημαντικότερες εκδόσεις με αφορμή τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του ’21. Το βιβλίο υποστηρίχτηκε από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Τεχνολογίας (ΕΛΙΔΕΚ) και γράφτηκε με την βοήθεια του Πανεπιστημίου Αιγαίου (Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας κι Επικοινωνίας) και το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο. Για την αρχειακή έρευνα συνεργάστηκαν: Νατάσα Καστρίτη, Ρεγγίνα Κατσιμάρδου, Παναγιώτα Παναρίτη με την επιστημονική συμβολή της καθηγήτριας Εύης Σαμπανίκου.
Μια ομαδική δουλειά που, αν εξαιρέσεις το γεγονός ότι οι 600 σελίδες της δεν επιτρέπουν ανάγνωση στο κρεβάτι, είναι από τα πιο συναρπαστικά βιβλία που έχω διαβάσει ξέροντας την υπόθεση, την έκβαση, τα πάντα (ή έτσι νόμιζα… όπως οι περισσότεροι για το 1821).
Ο Soloúp όμως έδωσε τη δική του ματιά, αυτή που μας είχε σαγηνέψει στο «Αϊβαλί» και κατάφερε να στήσει έναν δικό του μύθο συνδέοντάς το 1821 με το σήμερα, συνδέοντας τους νέους ανθρώπους με την ιστορία που στέκεται με σεβασμό στο παρελθόν αλλά χωρίς το «δέος» που μας έμαθαν στο σχολείο.
Δεν θα κάνω σπόιλερ, αλλά το εύρημα του για να ξετυλιχτεί το κουβάρι των γεγονότων, ο ρόλος των προσώπων, πίσω από τα επίσημα προσωπεία τους είναι καταπληκτικό. Με τη σύγχρονη ματιά του και τα εξαιρετικά σκίτσα του ο Soloúp μας παραδίδει μαθήματα ιστορίας όπως θα έπρεπε να γίνονται. Ελπίζω το βιβλίο να φτάσει σε όσο το δυνατόν περισσότερους νέους ανθρώπους, φοιτητές και μαθητές γιατί τότε έχουμε ελπίδες η νέα γενιά να μελετήσει την ιστορία μας καλύτερα από τη δική μας (γενιά των πενηντάρηδων).
Στο τέλος της πολύ ενδιαφέρουσας, χάρη στις απαντήσεις του καλλιτέχνη-δημιουργού, συνέντευξης, ο Soloúp κάνει και μια μικρή παρουσίαση της έκθεσης που τρέχει ήδη στο κτίριο της Παλιάς Βουλής, με αφορμή τη «Μάχη της πλατείας».
-Γράφεις, στις πρώτες κιόλας σελίδες του βιβλίου σου «Τι είναι ιστορία; Πώς γράφεται η ιστορία; Ποιοι γράφουν την ιστορία;» Εσύ, τι απαντάς, έχοντας δουλέψει το μεγαλύτερο σε έκταση graphic novel με θέμα την Επανάσταση του 1821;
Όπως σωστά παρατήρησες, προσπαθούμε στο graphic novel να θέσουμε κάποια βασικά ερωτήματα. Δεν ξεκινάμε με κάποια θέση, δεν απαντάμε. Όμως από τη στιγμή που αναρωτιόμαστε για κάτι, πόσο μάλλον για το Τι, το Πώς και το Ποιοι της Ιστορίας, ήδη έχουμε ενεργοποιήσει τη σκέψη μας. Κάπου οδηγούμαστε, έστω δια της… εις άτοπον απαγωγής ή μαθαίνοντας για γεγονότα που αγνοούσαμε. Και αυτή η διαδικασία των ερωτημάτων λειτουργεί σαν μπούσουλας τόσο για εμάς που προσπαθήσαμε να βάλουμε σε μια ροή όλα αυτά τα γεγονότα στο βιβλίο, όσο και για τους αναγνώστες. Η σκέψη, η διερώτηση είναι εκείνη που οδηγεί σε κάποιες απαντήσεις και συμπεράσματα. Και αυτά πάλι, δεν είναι δεδομένα και ξεκάθαρα αλλά ποικίλουν, ανάλογα από το ποιος είναι εκείνος που διαβάζει κι ερμηνεύει. Υπάρχουν λοιπόν πολλές απαντήσεις οι οποίες στη συνέχεια δημιουργούν μεταξύ τους έναν καινούργιο διάλογο. Αυτό λοιπόν ήταν εκείνο που επιδιώξαμε να ενεργοποιήσουμε μέσω του graphic novel. Τις συζητήσεις που μπορούν να προκύψουν μετά την ανάγνωση για ένα τόσο πολυδιάστατο ζήτημα όπως η Ιστορία και η Ελληνική επανάσταση, όχι μια δική μας απάντηση.
-Διαβάζοντας τις σελίδες του βιβλίου θέλω να μου πεις τη δική σου θέση στον αφορισμό: Ο λαός γράφει ιστορία.
Θα καταφύγω αντανακλαστικά σε μια άλλη γνωστή έκφραση η οποία μάλλον δεν απέχει και πολύ από την πραγματικότητα: «οι νικητές γράφουν την ιστορία». Έτσι λοιπόν, αν υποθέσουμε πως σε κάποια κοινωνική διαμάχη νικάει ένας λαός, τότε ίσως πράγματι αυτός να μπορεί να γράψει την ιστορία του. Όμως αν δούμε πιο προσεκτικά μέσα στον χρόνο τα μεγάλα κινήματα, τους πολέμους και τις επαναστάσεις, εκείνοι που τελικά διαμόρφωσαν την επίσημη «ιστορία», δεν ήταν οι λαοί αλλά όσοι κατείχαν την εξουσία, τον έλεγχο των δομών και του δημόσιου λόγου. Ωστόσο, η σύνταξη της «Ιστορίας» στη μορφή ενός ευρύτερα αποδεκτού και κυρίαρχου αφηγήματος, παραμένει ιδιαίτερα πολύπλοκη γιατί συνυπάρχουν παράλληλα, σε μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό, και οι διαφορετικές ερμηνείες της. Και αυτές οι διαφορετικές προσεγγίσεις καθώς αντιμάχονται την επικρατούσα μορφή της, συμβάλλουν στην διαρκή της επανεξέταση, στην αναδιαμόρφωση και τελικά στην μετατόπιση του ιστορικού αφηγήματος στον χρόνο.
-Παρουσιάζονται πτυχές της Επανάστασης, στιγμές αυτών που μάθαμε να λέμε «ήρωες», και πτυχές της ελληνικής ιστορίας που ξεφεύγουν από το κλέος που στεφάνωνε όσα μαθαίναμε σχολείο. Πιστεύεις ότι σήμερα υπάρχουν «αυτιά» ν’ ακούσουν αυτά που τόσα χρόνια δεν λέγονταν;
Σίγουρα η χρονική απόσταση από την επανάσταση βοηθάει σε αυτό. Και ακόμα περισσότερο η ανάγκη των σημερινών ανθρώπων να ξεφύγουν από τα στερεότυπα και τα όσα μονοδιάστατα μάθαμε στο σχολείο. Με τους «καλούς» και τους «κακούς» της ιστορίας, τις καλοσιδερωμένες φουστανέλες των «ηρώων» στα έργα ζωγραφικής και την προβολή μιας εθνικής ομοψυχίας για έναν ανώτερο σκοπό. Σίγουρα σε έναν κόσμο όπως ο δικός μας με τόσα ερεθίσματα και πληροφόρηση, το «καθαρό» εθνικό αφήγημα όπως είχε διαμορφωθεί, ακούγεται πλέον παρωχημένο, μακριά από την δυναμική της ιστορίας. Κάτι σαν παραμύθι. Μπορεί πράγματι η επανάσταση να οδήγησε σε κοσμογονικές αλλαγές στον τόπο μας όπως ας πούμε στη διαμόρφωση μιας εθνικής συνείδησης και ενός κράτους. Όμως αυτά δεν έγιναν μόνο με ηρωικούς αγώνες και αυτοθυσία. Όσο σκαλίζεις τα γραπτά και τα αρχεία, τόσο ανακαλύπτεις και σκοτεινές πλευρές στα γεγονότα. Διαβάζεις για εσωτερικές συγκρούσεις κι εμφύλιες αντιπαλότητες. Συχνότατα εκπλήσσεσαι από τα τραγικά λάθη, τις προσωπικές εμπάθειες και τα τοπικά συμφέροντα. Ακόμα για την σκληρή πραγματικότητα των διπλωματικών σχέσεων και τον καθόλου ρομαντικό ρόλο που διαδραμάτισαν πολλοί ευρωπαίοι καθώς ενδύθηκαν τον μανδύα του φιλελληνισμού. Όμως, όσο και αν είμαστε σήμερα αρκετά πιο «υποψιασμένοι» κι έχουμε την διάθεση να ξαναδούμε την ιστορία σε άλλη, ρεαλιστικότερη βάση, τα στερεότυπα του εθνικού αφηγήματος παραμένουν βαθιά ριζωμένα μέσα μας.
-Πιστεύεις ότι τα σχολικά βιβλία που μας έμαθαν και μαθαίνουν ακόμη στα παιδιά ιστορία είναι προϊόντα συμβιβασμού και ισορροπιών των εκάστοτε επικεφαλής του Υπουργείου και άρα δεν τολμούν να πουν την αλήθεια που φωτίζει «Η μάχη της πλατείας»;
Δεν νομίζω πως υπάρχει κάτι τόσο συνειδητό από την πλευρά των Υπουργών και των αρμόδιων γραφείων. Υπάρχει όμως μια συνέχεια, μια σειρά κυρίαρχων αφηγήσεων που έχουν παγιωθεί για πάνω από έναν αιώνα και οι οποίες διαρκώς επαναλαμβάνονται από αδράνεια. Και εδώ μπαίνει το στοιχείο του «συμβιβασμού» που αναφέρεις. Φαίνεται πως μέχρι τώρα κανείς δεν θέλησε να αναλάβει την ευθύνη και να εναντιωθεί, να σπάσει την αλυσίδα αυτής της κυρίαρχης εικόνας στα σχολεία. Θα μπορούσε για παράδειγμα ένα βιβλίο όπως «Η μάχη της πλατείας» ή το «Αϊβαλί» να έμπαιναν επίσημα στις σχολικές αίθουσες, έστω ως πηγή εναλλακτικού προβληματισμού όπως τον περιέγραψα προηγουμένως; Πολλοί εκπαιδευτικοί ως ιδιώτες και αρκετές σχολικές μονάδες, έχουν πάρει τέτοιες πρωτοβουλίες στο παρελθόν, τόσο με το «Αϊβαλί» όσο και με άλλα αντίστοιχα βιβλία. Προσωπικά με έχουν καλέσει άπειρες φορές σε τέτοια εργαστήρια και παρουσιάσεις, κυρίως στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση αλλά και σε πανεπιστήμια. Όμως η απόσταση που χωρίζει τέτοιες δημιουργικές πρωτοβουλίες δασκάλων και καθηγητών από την επίσημη απόφαση ενός υπουργείου είναι ακόμα αρκετά μεγάλη.
-Σήμερα ποιος μπορεί να κάνει επανάσταση και απέναντι σε τι;
Οι λέξεις νομίζω πως έχουν υποστεί μια τρομερή αλλοίωση στις σημασίες τους. Μιλάμε σήμερα για την «επανάσταση» στις μπαταρίες λιθίου, την «επανάσταση» του 5G, την «επανάσταση» σε ένα σωρό πράγματα. Αδόκιμες και πληθωριστικές χρίσεις της συγκεκριμένης λέξης που την οικειοποιούνται στον καθημερινό λόγο περισσότερο οι εταιρίες στη διαφήμιση των προϊόντων παρά οι άνθρωποι στις μεταξύ τους κοινωνικές σχέσεις. Οι πραγματικές επαναστάσεις όμως ενεργοποιούνται ξαφνικά και κυρίως από κάτω, από τη δυναμική των πολλών ανθρώπων εξυπηρετώντας συγκεκριμένες ανάγκες. Κινήματα και συμβάντα που συχνά αποδεικνύονται ανεξέλεγκτα ακόμα και γι’ αυτούς που προσπαθούν να τα συντονίσουν και να τα προσανατολίσουν. Θα μπορούσαμε λοιπόν σήμερα μαζικά και στη συνέχεια οργανωμένα, να κάνουμε κάτι πραγματικά επαναστατικό στο κοινωνικό, πολιτισμικό και πολιτικό πλαίσιο που ζούμε; Θα μπορούσαμε για παράδειγμα να βρούμε επαρκείς εναλλακτικούς τρόπους επικοινωνίας και πληροφόρησης έξω από τα ηλεκτρονικά media που σε μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό ελέγχονται από τις εταιρίες και διάφορους απρόσωπους συγκεντρωτικούς μηχανισμούς εξουσίας; Θα μπορούσαμε να αντισταθούμε στον εγωκεντρισμό και τα σύγχρονα κατά συνθήκην ψεύδη του facebook; Αυτή θα ήταν πράγματι μια επανάσταση. Μπορούμε να την κάνουμε;
–Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης λειτουργεί ως βασικός ήρωας και συνδετικός κρίκος στο βιβλίο. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του που εσένα ως καλλιτέχνη σε έκαναν να τον σκιτσάρεις;
Ο Κολοκοτρώνης αποτελεί την πλέον αναγνωρίσιμη μορφή της Επανάστασης. Ταυτόχρονα σημειοδοτεί και τον περισσότερο επιτυχημένο ιδεότυπο του «ήρωα». Οι Έλληνες στην πλειοψηφία τους έχουν αγαπήσει την «εικόνα» του Κολοκοτρώνη και σε αυτό σίγουρα βοήθησε διαχρονικά και το άγαλμα του Λάζαρου Σώχου. Μιλώ για τον πασίγνωστο έφιππο αδριάντα έξω από την Παλαιά Βουλή. Ένα υπέροχο έργο τέχνης που λάτρευα από παιδί καθώς περνούσαμε με τους γονείς μου με αυτοκίνητο από την οδό Σταδίου. Όταν λοιπόν αρχίσαμε να δουλεύουμε την ιδέα του βιβλίου με τη Νατάσα Καστρίτη, την Ρεγγίνα Κατσιμάρδου και την Παναγιώτα Παναρίτη, σκεφτόμουν για το τι θα μπορούσε ν’ αποτελέσει τον πυρήνα των αφηγήσεων. Το χρονοτοπικό σημείο του σήμερα που θα μπορούσε ταυτόχρονα να επικοινωνεί, να διακτινίζεται στο παρελθόν. Ερχόμουν λοιπόν συχνά και καθόμουν μόνος, σαν τον Κάρπο ή την Λίμπυ, απέναντι από τον έφιππο Κολοκοτρώνη του Σώχου. Ήμουν σίγουρος ότι κάτι ήθελε να μας πει. Και νομίζω πως τελικά μας το είπε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
-Δεν θέλω να κάνω σπόιλερ, αλλά ο βασικός αφηγητής του βιβλίου είναι ένας άστεγος που πέφτει θύμα εκφοβισμού από νεοναζί εθνικιστές (έτσι τους αντιλήφθηκα εγώ τους νταήδες). Γιατί επέλεξες να μπλέξεις μια ιστορική αφήγηση με μια σύγχρονη θλιβερή πραγματικότητα;
Δεν υπάρχει ερμηνεία της Ιστορίας που να μην συνδέεται με το «τώρα» της συγγραφής του. Ακόμα και όταν διαβάζουμε ένα παλαιό βιβλίο Ιστορίας από κάποιον άξιο μελετητή, όσο καλό, συνεπές και πρωτοποριακό να είναι, αυτό έχει τα χαρακτηριστικά του χρόνου που γράφτηκε. Το «καλό», το «συνεπές» και το «πρωτοποριακό», μπορούμε να το αποδεχτούμε και σήμερα αλλά πάντα με το συγχωροχάρτι των συνθηκών της εποχής του. Εμείς λοιπόν μέσα από το πρόγραμμα του ΕΛΙΔΕΚ, με τις ερευνήτριες που σας ανέφερα αλλά και την καθηγήτρια Εύη Σαμπανίκου του Τμήματος Πολιτισμικής Τεχνολογίας κι Επικοινωνίας του Πανεπιστήμιο Αιγαίου, θελήσαμε να κάνουμε τη σύνδεση του δικού μας παρόντος με το ιστορικό παρελθόν. Οι νεαροί που αγνοούν στην ουσία της τα ιστορικά γεγονότα είναι το δικό μας παρόν, κάτι που νομίζω το διαπιστώνουμε όλοι γύρω μας. Δυστυχώς ή ευτυχώς, αυτή είναι η εποχή μας. Είμαστε κομμάτι της όπως και οι «θυμωμένοι» νεαροί, η διάχυτη βία, αλλά και οι ανθρώπινες φιγούρες των αστέγων που προσπερνούμε αδιάφοροι στα πεζοδρόμια. Αυτή είναι η σύγχρονη αστική, η δημόσια και προσωπική ζωή μας, που νομίζω πως αποτυπώνεται στο βιβλίο με τον καλύτερο δυνατό τρόπο χάρη στην υπέροχη δουλειά και την φροντίδα των εκδόσεων Ίκαρος.
-Αν ήθελες να δώσεις ένα επιχείρημα σε κάποιον που βαριέται να διαβάσει ιστορία, ώστε να πάρει το βιβλίο σου, ποιο θα ήταν αυτό;
Ότι είναι ευκαιρία να διαβάσει κάτι που μετά να μην βαριέται πλέον να διαβάζει ιστορία.
-Το «Fuck heroes-Fight now» που έγραψαν κάποιοι με σπρέι στο άγαλμα του Κολοκοτρώνη τι είναι για εσένα; Είναι δείγμα ασέβειας στην ιστορία μας, είναι έκφραση νεανικής οργής, είναι κρετινισμός;
Εξαρτάται πάλι από το ποιος το κοιτά και ποιος το ερμηνεύει, ανεξάρτητα ακόμα και από το ποιος το έγραψε. Το πραγματικό σύνθημα που εμφανίστηκε στη βάση του αγάλματος την περίοδο που δούλευα το σενάριο, υπήρξε για μένα μια ακόμα αφορμή σύγχρονου σχολιασμού. Μια ζωντανή παρέμβαση στο ίδιο το αφήγημα. Μπορεί κάποιος να το ερμηνεύσει τόσο ως κρετινισμό και καταστροφή, αλλά και ως μια μορφή, έστω τυφλής αντίδρασης σε όσα καταπιέζουν σήμερα κυρίως τους νέους ανθρώπους. Αντίδραση σε όλα αυτά τα «σημαντικά» που τους έχει φορτώσει η κοινωνία μας. Ένας «ήρωας» σε ένα βάθρο, ένα άγαλμα ανεξάρτητα από τον ποιον αναπαριστά, είναι από εκείνα τα κυρίαρχα, ιδεολογικά φορτισμένα στερεότυπα που μας έχουν επιβληθεί. Η αντίδραση πιθανότατα απευθύνεται σε κάτι τέτοιο. Δεν αναγνωρίζουν στα βάθρα κάποιους ίσως πραγματικούς ήρωες, τον αγώνα που έδωσαν πραγματικοί άνθρωποι στο δικό τους παρόν, αλλά εκείνους που έστησαν κατόπιν τα βάθρα. Συμβαίνει όμως και το εξής παράδοξο. Ταυτόχρονα με τα φορτισμένα δημόσια σύμβολα, όπως για παράδειγμα τα αγάλματα, μας έχουν επιβληθεί και οι «επαναστάσεις» των 4G ή 5G, που ανέφερα προηγουμένως. Δεν φαίνεται όμως στις μέρες μας να έχει κανείς την ειλικρινή διάθεση να εναντιωθεί σε μια τέτοια εξάρτηση κι επιβολή. Βγάζοντας από την τσέπη του ας πούμε το κινητό και καταστρέφοντάς το δημόσια, ως ένδειξη αντίδρασης και διαμαρτυρίας. Και για να το … τερματίσω, γράφοντας πάνω στο σπασμένο κινητό κάτι σαν Fuck smart phone, Fight now!
-Μετά το υπέρ επιτυχημένο «Αϊβαλί» τώρα με τη «Μάχη της πλατείας» έχουμε δύο σημαντικά ιστορικά γεγονότα που περνάνε από το πενάκι σου. Θα τριτώσει; Ποιο άλλο ιστορικό γεγονός σε προκαλεί να το κάνεις graphic novel;
Προς το παρόν γυροφέρνω στα γνώριμα κατατόπια των μικρασιατικών παραλίων και του 1922. Τόποι και μνήμες που με έχουν σημαδέψει πλέον πολλαπλά, όχι μόνο λόγω του «Αϊβαλιού» και των όσων έμαθα και μαθαίνω μέσα από τις ιστορίες που συνεχίζουν να φτάνουν σ’ εμένα, αλλά και λόγω της καταγωγής των προγόνων μου που αποτελούν έτσι κι αλλιώς μια είδους ταυτότητα που σε καθορίζει. Αλλά πάλι ποτέ δεν ξέρεις γιατί πολλά σενάρια τριγυρίζουν στο μυαλό μου.
-Και η έκθεση για τη «Μάχη της πλατείας» που μόλις άρχισε στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο;
Αυτό αποτελεί πραγματικά μια υπέροχη συγκυρία. Μια έκθεση κόμικς ακριβώς στον τόπο που εκτυλίσσεται και η σύγχρονη ιστορία του βιβλίου. Στην Παλαιά Βουλή- εκεί δηλαδή που στεγάζεται και το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο- έχοντας για φύλακα μπροστά στα σκαλιά της το επιβλητικό έφιππο άγαλμα του Κολοκοτρώνη. Υποσχόμαστε μια ιδιαίτερη εμπειρία στους επισκέπτες που έχουν διαβάσει ή πρόκειται να διαβάσουν το βιβλίο, ακριβώς χάρη και σε αυτήν την χρονοτοπική συγχρονία και ταύτιση. Είναι τρομερό να βλέπεις ζωντανά αυτό που διαβάζεις.
Ανοίξαμε την έκθεση μέσα στο καλοκαίρι για να εκμεταλλευτούμε την σχετική ύφεση της πανδημίας ώστε να μπορέσουν να την επισκεφθούν τους θερινούς μήνες πιο άνετα όσοι το επιθυμούν.
Το φθινόπωρο όμως, αν μας το επιτρέψουν οι συνθήκες, στην επίσημη εκδήλωση που οργανώνουμε, θα ανακοινώσουμε και άλλες δράσεις, όπως εκπαιδευτικές ξεναγήσεις και εργαστήρια για σχολεία και ομάδες, παράλληλες εκθέσεις και πολλά ακόμα. Η έκθεση σκοπεύουμε να κρατήσει όλον τον χειμώνα.
πηγή: viewtag
