συνέντευξη: Γιάννης Παναγόπουλος
εικόνες: Daniel Vegel
Το παίξιμό της στο κανονάκι είναι σαν να διηγείται ιστορίες. Η άποψή της για την παραδοσιακή μουσική, τον τρόπο εκφοράς της δεν στέκεται σε κλισέ κατηγορίας τηλεοπτικών εκπομπών του Σαββατοκύριακου. Η Σοφία Λαμπροπούλου κυκλοφόρησε ένα από τα – γνώμη μας – σημαντικότερα ελληνικά άλμπουμ του 2021. Ο Sisyphus της λάμπει, πέρα από τη δεξιοτεχνία της στο όργανο που έχει αφοσιωθεί, για την πνευματική του “ανεξιθρησκία”. “Ο Sisyphus είναι κάτι πολύ δικό μου. Είναι ο Αλμπέρ Καμί, οι Sex Pistols, η λατρεία μου για την ποίηση, τη μυθολογία και την αποκρυπτογράφηση των σημείων, είναι η αγάπη μου για τη μουσική και την τέχνη, το συνεχές ταξίδι”, λέει αυτή η γυναίκα με το σπινθηροβόλο βλέμμα. Η Σοφία έφυγε από την Αθήνα το 2015 για να ζήσει αρχικά στη Βουδαπέστη. Και σήμερα; Σήμερα ζει και οργανώνει τη μουσική της πορεία από τη Βιέννη. Από εκεί μας μίλησε.
-Έζησες στη Βουδαπέστη. Σήμερα ζεις στη Βιέννη. Γιατί η Βιέννη; Γιατί έφυγες από την Ουγγαρία;
Από τη Βουδαπέστη φύγαμε με τον Σωτήρη, τον σύντροφό μου, αμέσως μετά το πρώτο lock down όταν τα πράγματα άρχισαν να γίνονται πολύ χειρότερα σε πολιτικό επίπεδο. Μόλις είχαμε ολοκληρώσει και παρουσιάσει το ντοκιμαντέρ μας “Georg*” για τον μαρξιστή φιλόσοφο και ιστορικό της λογοτεχνίας Gyorgy Lukacs, που έγινε με αφορμή το κλείσιμο του αρχείου του από την κυβέρνηση Όρμπαν. Αυτή η τακτική του αναθεωρητισμού εφαρμόστηκε σε πολλά επίπεδα από τη συγκεκριμένη κυβέρνηση. Κλείσιμο τμημάτων ανθρωπιστικών επιστημών, αλλαγή αγαλμάτων σε πλατείες και ονομάτων δρόμων σε καίρια σημεία της Βουδαπέστης, ψήφιση ειδικών νόμων για πανεπιστημιακά ιδρύματα, πολλές επισκέψεις Πούτιν και Ερντογάν. Όλα αυτά που συμβαίνουν σήμερα και όλες αυτές οι πολεμικές συμμαχίες δε σε ξενίζουν καθόλου αν τις έχεις δει να συμβαίνουν σε πραγματικό χρόνο. Από το 2018 ήμουν λίγο παραπάνω στην Ελλάδα με τη σκέψη ότι αν έχω να διαλέξω ανάμεσα σε δύο μέρη που η καθημερινότητα με πληγώνει, μάλλον πάντα θα επιλέγω αυτή που γνωρίζω καλύτερα. Το πανεπιστήμιο που εργάζεται ο Σωτήρης μετακόμισε στη Βιέννη το 2020 για τους λόγους που προανέφερα αλλά πραγματικά δε θα μπορούσε ο Βίκτορ Όρμπαν να μας κάνει μεγαλύτερο δώρο από αυτό.
-Κυκλοφόρησες ένα από τα καλύτερα άλμπουμ του 2021. Πια μπορείς να ζυγίσεις, μπορείς να θερίσεις τους καρπούς του. Τι είναι σήμερα το άλμπουμ Sisyphus για σένα;
Ο Sisyphus είναι ένα άλμπουμ το οποίο ηχογραφήθηκε το 2015 και πέρασε αρκετές δοκιμασίες μέχρι να εκδοθεί. Μάλλον, όταν αποφασίζεις να δώσεις το όνομα “Σίσυφος” σε αυτό που κάνεις έχεις προδιαγράψει και το μέλλον του. Έχεις κατά κάποιον τρόπο ορίσει τη μοίρα του και άρα η ευθύνη για όλα είναι δική σου. Και τα καλά και τα άσχημα. Είπες: “Καλύτερο άλμπουμ”, δεν έχω ιδέα τι σημαίνει αυτό, όμως αισθάνομαι τεράστια ευγνωμοσύνη γιατί αυτό που ήθελα να πω έγινε κατανοητό. Πολύ περισσότερο ίσως από όσο περίμενα. Έχει ήδη αποκτήσει μία δική του ζωή φαίνεται. Από πλευράς μου δεν έκανα καμία έκπτωση σε σχέση με όλα αυτά που θεώρησα ότι έπρεπε να γίνουν. Επίσης δεν είχα καμία προσδοκία οπότε ό,τι όμορφο συνέβη και συμβαίνει είναι πάντα ένα ευχάριστο σοκ. Ο Σίσυφος είναι κάτι πολύ δικό μου. Είναι ο Αλμπέρ Καμύ, οι Sex Pistols, η λατρεία μου για την ποίηση, τη μυθολογία και την αποκρυπτογράφηση των σημείων, είναι η αγάπη μου για τη μουσική και την τέχνη, το συνεχές ταξίδι. Είναι η σφραγίδα μου. Είναι σαν ένα παιδί που το μεγάλωσα και του έδωσα όλα τα εφόδια για να είναι αυτόνομο και ελεύθερο και έχει ήδη φύγει από εμένα πριν καν το αφήσω. Οπότε όλα καλά. Δε νομίζω ότι θα υπάρξει μεγαλύτερη τιμή αν μετά από χρόνια κάποια ή ακόμη και όλα τα κομμάτια που υπάρχουν στον δίσκο παίζονται ως κομμάτια μιας ευρύτερης παράδοσης χωρίς κανένας να θυμάται το όνομά μου. Αν μείνει η μουσική μάλλον νικήσαμε.
•Όταν μία κοινωνία πρέπει να επιβάλει απαγορεύσεις σημαίνει ότι εξ ορισμού έχει αποτύχει γιατί δεν κέρδισε την εμπιστοσύνη των πολιτών της
-Η Αυστρία διατήρησε μια σκληρή, συχνά αυταρχική πολιτική γύρω από το θέμα του εμβολιασμού. Η δική σου άποψη ποια είναι;
Πιστεύω ότι δε θα έπρεπε να υπάρχει απαγόρευση ή υπόδειξη για ένα τόσο βασικό ζήτημα. Ούτε πολιτικές αντιπαραθέσεις, διεκδικήσεις και καπηλεία. Όταν μία κοινωνία πρέπει να επιβάλει τέτοιες απαγορεύσεις σημαίνει ότι εξ ορισμού έχει αποτύχει γιατί δεν κέρδισε την εμπιστοσύνη των πολιτών της. Θα έπρεπε να υπάρχει μία κοινή λογική βασισμένη στον σεβασμό στον διπλανό μας, που στην πραγματικότητα δείχνει πόσο υπεύθυνο και πόσο ενεργό μέλος είσαι μέσα στην κοινωνία και έχει να κάνει τόσο με τη σχέση σεβασμού πολίτη προς πολίτη, πολίτη – κράτους και το αντίστροφο. Άρα τα προβλήματα στις κοινωνίες μας είναι βαθύτερα και αυτή η υγειονομική κρίση μάς δείχνει περίτρανα πόσο έχουμε αποτύχει σε αυτόν τον τομέα. Όταν μιλάς όμως για αυταρχισμό θα πρέπει να σκέφτεσαι την Αυστρία ως συνολικό παράδειγμα. Η Αυστρία δεν είναι Ελλάδα που τίποτα δεν λειτουργεί στην πράξη και που μέσα σε δύο χρόνια έχουν καταρρεύσει σχεδόν τα πάντα, όταν κρίνεις κάτι πρέπει να το κρίνεις με όρους της συγκεκριμένης κοινωνίας. Η Αυστρία είναι μία χώρα που πραγματικά λειτουργεί στη βάση της. Οι κανόνες, τουλάχιστον στα βασικά, έχουν ως άξονα τον πολίτη και ιδίως τον Ευρωπαίο πολίτη (γιατί αν έρχεσαι εκτός Ε.Ε., τότε όντως τα πράγματα είναι λίγο πιο δύσκολα). Και όλα αυτά ανεξάρτητα με το αν συμφωνείς πολιτικά με τη δεδομένη κυβέρνηση. Οι πολιτικοί είναι υπό κρίση και υπάρχει και ένα είδος ευθιξίας. Αν κάνεις κάτι που έχει προσβάλει το σύνολο θα κληθείς να απολογηθείς όποιος και αν είσαι. Και αν όντως το έκανες, θα πληρώσεις (βλέπε Κουρτς).
-Πως η Αυστρία κινήθηκε στη βάση των αναγκών των πολιτών της;
Από την αρχή της πανδημίας εδώ έχεις δωρεάν τεστ. Βασικό. Τουλάχιστον το 85% των γραφειοκρατικών ζητημάτων μπορεί να λυθεί διαδικτυακά. Ως καλλιτέχνης για παράδειγμα πέρα από τα επιδόματα, αν ήσουν ελεύθερος επαγγελματίας μέχρι το τέλος του 2021, το ΦΠΑ ήταν 5%, για ευνόητους λόγους (τώρα επανήλθε πάλι στο 13%). Το ιατρικό σύστημα δεν παραδόθηκε αποκλειστικά και μόνο στον κορονοϊο. Τα lock down γίνονταν όχι γιατί το πράγμα έφτασε στο απροχώρητο αλλά γιατί σε ένα υπεύθυνο κράτος εν μέσω πανδημίας πρέπει να σκεφτείς ότι υπάρχουν και άλλες ασθένειες. Τώρα, αν υπάρχουν κάποια μέτρα περί υποχρεωτικότητας, ακόμη και αυτά είναι υπό διαπραγμάτευση. Εδώ ο λόγος του πολίτη, ακόμη κι αν είναι λάθος, μετράει. Δεν υπάρχει αυτό το άθλιο, ο λαός ψήφισε και τελείωσε. Ήδη τα μέτρα αυτά διήρκεσαν ένα μήνα και αίρονται το ένα μετά το άλλο. Παραιτήθηκε ο υπουργός υγείας πριν λίγες ημέρες. Αυτό από τη μία. Από την άλλη, όμως, όταν βλέπω ακροδεξιούς, φανατικούς χριστιανούς ορθόδοξους βαλκάνιους και γιόγκα λόβερς αγκαλιασμένους να χορεύουν στις πορείες των ανεμβολίαστων, αυτό το θέαμα δε μου αρέσει επίσης καθόλου. Και όπως απεχθάνομαι την επιβολή μίας οποιαδήποτε κατάστασης, άλλο τόσο δε μου αρέσει και η επιβολή της άγνοιας.
-Κάποτε υποδεχτήκαμε τη μίξη διαφορετικών ηχητικών επιρροών ως το νέο στη μουσική. Σήμερα τι; Συχνά έχω την αίσθηση πως η ειδίκευση στο μουσικό ύφος που ένας καλλιτέχνης θέλει να παρουσιάσει επανέρχεται. Είναι έτσι;
Όλα κάνουν κύκλους. Η ειδίκευση είναι αναγκαία σε ό,τι και αν κάνεις. Και δεν το εννοώ με όρους ακαδημαϊκούς αλλά απλά με την έννοια ότι πρέπει να γνωρίζεις το αντικείμενο σου σε βάθος. Πώς δηλαδή μπορείς να κάνεις μίξη στοιχείων αν δεν ξέρεις τουλάχιστον πολύ καλά και αυτόνομα όλα τα στοιχεία που θέλεις να συνδυάσεις. Αν δεν συμβαίνει αυτό, τότε μάλλον το πιο πιθανό είναι ότι το μείγμα που θα συνθέσεις δε θα είναι ομοιογενές. Το ίδιο αν κάνεις και κάτι πιο εξειδικευμένο.
Ο καθένας πρέπει να κάνει αυτό που έχει ανάγκη, δεν υπάρχει άλλος δρόμος. Δεν υπάρχει συνταγή. Ίσως κάποιοι να είναι πιο τυχεροί και να το κάνουν την κατάλληλη στιγμή αλλά όλα έχουν γίνει και ξαναγίνει πάρα πολλές φορές. Το να γυρνάμε σε αυτό που ξέρουμε καλύτερα είναι σαν να επιστρέφουμε στο σπίτι μας μετά από ένα πολύ μεγάλο ταξίδι. Είναι το οικείο. Είναι η πηγή από την οποία θα αντλήσεις όλα αυτά τα εφόδια που στο μέλλον θα σε βοηθήσουν για να μπορέσεις να βγεις και να ξαναβγείς στον δρόμο για το άγνωστο. Για εμένα σίγουρα είναι αναγκαίο αυτό να συμβαίνει όταν κλείνει ένας κύκλος. Πάντα επιστρέφω στη βάση μου.
Ιστορικά τώρα μάλλον βρισκόμαστε σε ένα σημείο που καλούμαστε να επαναπροσδιορίσουμε και να επαναπροσδιοριστούμε στα πράγματα. Να ξαναμάθουμε αυτά που ξέρουμε, ίσως; Να εμβαθύνουμε; Να δούμε τι από όλα αυτά που κάναμε άξιζε πραγματικά τον κόπο; Τι κρατάμε; Τι αφήνουμε;
Τώρα με όρους αγοράς ποιες είναι οι τάσεις, ούτε που με ενδιέφερε ποτέ ούτε και καταλαβαίνω πώς μπορεί να τα διακρίνει κάποιος. Αν όμως αυτό που λες όντως ισχύει και προκύπτει κάπως πιο συλλογικά, καλώς και ισχύει. Σημαίνει ότι είμαστε στην αρχή ενός νέου κύκλου, στο σημείο της μαθητείας, της επαναδιαπραγμάτευσης, στη βάση μας, στο μηδέν και ότι το μέλλον μπροστά μας προβλέπεται πολύ δημιουργικό.
-Η μουσική είναι το μοναδικό καλλιτεχνικό είδος που μπορεί να μην αγγίξει, έντονα, αυτό που λέμε παγκοσμιοποίηση;
“Αύριο”, λες,
και μέσα σ’ αυτήν τη μικρή αναβολή παραμονεύει ολόκληρο
το πελώριο ποτέ.
Να ‘σαι τόσο πρόσκαιρος, και να κάνεις όνειρα
τόσο αιώνια!”
(Απόσπασμα από την “Καντάτα” του Τάσου Λειβαδίτη)
Εντελώς διαισθητικά παραθέτω το παραπάνω απόσπασμα έχοντας βαθιά πίστη ότι ένα τραγούδι ή ένα ποίημα μπορεί να σε σώσει από μία ερώτηση που μάλλον δεν είσαι ειδικός να απαντήσεις.
Παρ’ όλα αυτά, η μουσική είναι στο “εδώ και τώρα”. Το ρήμα “αγγίζω” που ανέφερες είναι μάλλον το κλειδί σε αυτό που ρωτάς. Ο ήχος και η μουσική είναι κάτι άυλο. Δεν μπορείς να το αποκτήσεις πραγματικά. Μπορείς να το κρατήσεις μόνο ως ανάμνηση. Και για να γίνει αυτό πρέπει να είσαι διαρκώς στο παρόν και να είσαι παρών όταν συμβαίνει. Δεν υπάρχει μέλλοντας χρόνος στον ήχο, υπάρχει μόνο το “εδώ και τώρα”.
Νομίζω ότι αυτά τα διλήμματα απασχολούν περισσότερο κριτικούς τέχνης και επιμελητές. Δε νομίζω όμως ότι ο καλλιτέχνης πρέπει να βάζει όρια και η παγκοσμιοποίηση στην τέχνη δεν είναι σε καμία περίπτωση κάτι αναγκαστικά αρνητικό. Φυσικά επηρεάζεται και η μουσική. Αν πηγαίνεις με πλήρη συνείδηση και γνώση τού τι είσαι, της ταυτότητάς σου και αφεθείς σε νέα ερεθίσματα με ανοιχτό μυαλό, μπορούν να προκύψουν πολύ όμορφα πράγματα. Αν δεν χαθείς στην υπερπληροφόρηση που σου προσφέρουν οι τεχνολογίες και τα Μέσα και είσαι ικανός να ξεδιαλέξεις ποια στοιχεία είναι αυτά που σου ταιριάζουν και να τα ενσωματώσεις σε αυτά που κάνεις, τότε τα αποτελέσματα μπορούν να είναι θαυμαστά. Το πώς θα επηρεάζεσαι από την πραγματικότητα, κοντινή ή παγκόσμια, κάποιες φορές μπορεί να είσαι ικανός να το ελέγξεις, ενώ άλλες όχι. Αν δε ζεις μοναστική ζωή χωρίς επαφή με κανέναν μάλλον είσαι εξ ορισμού εκτεθειμένος στα πάντα.
Το μόνο που δε μου αρέσει σίγουρα σε όλο αυτό είναι οι ταχύτητες. Αυτό το updated που πρέπει συνέχεια να είσαι. Σε αυτό ναι, προσπαθώ να αντισταθώ. Να παίρνω τον χρόνο μου και να μην επιτρέπω να με επηρεάζει.
•Νομίζω ότι το ζήτημα της αυθεντίας είναι μια πολύ μεγάλη πληγή στην ψυχολογία του Έλληνα. Ζούμε αγκαλιά με το ένδοξο παρελθόν των προγόνων και ξεχνάμε να ζήσουμε τη ζωή στο τώρα. Δε θάβουμε τους νεκρούς μας. Τους κουβαλάμε και τους χρησιμοποιούμε ως άλλοθι στην απραξία μας. Μαθαίνουμε να πιστεύουμε τυφλά σε σωτήρες που θα έρθουν να μας ξελασπώσουν κάπως μαγικά λίγο πριν την καταστροφή. Γιατί; Γιατί έτσι.
-Η εποχή της αυθεντίας έχει παρέλθει;
Όχι, δε νομίζω. Όλα είναι εδώ. Το θέμα είναι πού επιλέγεις να βρίσκεσαι. Μπροστά στο άπειρο της τέχνης και της γνώσης είμαστε και θα είμαστε ένα τίποτα. Αυτοί οι τίτλοι έχουν να κάνουν με την εικόνα περισσότερο και όχι με την ουσία. Και αλυσοδένουν αυτούς που τους αποδέχονται. Εμπεριέχουν τη στασιμότητα του “φτασμένου”, την ευκολία του προφανούς, τη βαρετή φύση μιας επιτηδευμένης τελειότητας. Τα πάντα είναι και πρέπει να είναι υπό συνεχή διαπραγμάτευση οπότε κάτι τέτοιο δε μπορεί να θεωρηθεί σοβαρό. Όσο λιγότερο δεμένοι είμαστε με πράγματα και τίτλους που έχουν να κάνουν με τον εγωισμό και την εικόνα μας τόσο πιο απελευθερωμένα σκεφτόμαστε και δρούμε.
Νομίζω ότι το ζήτημα της αυθεντίας είναι μια πολύ μεγάλη πληγή στην ψυχολογία του Έλληνα. Ζούμε αγκαλιά με το ένδοξο παρελθόν των προγόνων και ξεχνάμε να ζήσουμε τη ζωή στο τώρα. Δε θάβουμε τους νεκρούς μας. Τους κουβαλάμε και τους χρησιμοποιούμε ως άλλοθι στην απραξία μας. Μαθαίνουμε να πιστεύουμε τυφλά σε σωτήρες που θα έρθουν να μας ξελασπώσουν κάπως μαγικά λίγο πριν την καταστροφή. Γιατί; Γιατί έτσι. Και γενικά είναι πολύ βολικό να μην αλλάζουν τα πράγματα. Είναι πιο εύκολο να γκρινιάζεις παρά να δουλεύεις για να τα αλλάξεις. Έτσι, δίνουμε τίτλους τιμής σε κάποιους ισόβια ικανούς, τους τοποθετούμε σε άλλο επίπεδο σε σχέση με το σύνολο, εναποθέτουμε εκεί όλες μας τις ελπίδες και αφού τις εναποθέσουμε, χαλαρώνουμε και περνάμε σε απραξία θεωρώντας ότι κάναμε το χρέος μας. Μακάρι να μπορούσαμε να απαλλαγούμε από αυτή τη μοιρολατρία και να αφεθούμε στο διαφορετικό και στο νέο και να αφήσουμε τα όμορφα πράγματα που υπάρχουν να βγουν στην επιφάνεια…
-Μουσικά, τι κάνεις αυτό το διάστημα;
Η επόμενη περίοδος είναι πολύ δραστήρια. Πολλά πράγματα είναι ήδη επιβεβαιωμένα και κάποια άλλα υπό διαμόρφωση μιας και ο κορωνοϊός δε μας έχει αφήσει τελείως ακόμη. Κάποια από αυτά είναι:
-Στις 3 Απριλίου έχω μία σόλο συναυλία με την Wiener Symphoniker στο Golden Hall της Musikverein με μαέστρο τον Jakob Lehmann. Θα παίξω το 6ο μέρος από την Istanbul Symphony του Fasil Say.
-Στις 4 Απριλίου έχω την παρουσίαση του “Σίσυφου” στα πλαίσιο του Salam Orient Festival, στο ORF Radiokulturhaus εδώ στη Βιέννη μαζί με τους Ελένη Χρήστου (τραγούδι), Efe Turumtay (βιολί), Oscar Antoli (κλαρίνο, καβάλ), Rina Kaçinari (τσέλο), András Dés (κρουστά), Helene Glüxam (κοντραμπάσο).
-Μέσα στον Απρίλιο μάλλον θα κυκλοφορήσει το Vol.3 της www.beyondmusic.org (Beyond Music Foundation) όπου θα υπάρχει και μία δική μου σύνθεση. Στο κομμάτι συμμετείχαν οι Mamak Khadem (τραγούδι), Shabnam Parvaresh (bass clarinet), Leonardo Sapere (τσέλο), και Βασίλης Κετεντζόγλου (κιθάρα).
-Μέσα στον Μάιο θα συμμετάσχω στο πρότζεκτ Mythos Mozart – interactive world-music-orchestra installation που θα παρουσιαστεί πολυκατάστημα Steffl που ήταν και το τελευταίο σπίτι που έζησε ο Μότσαρτ.
-Στις 4 Ιουνίου μαζί με την Basma Jabr στην Great Hall της Musikverein με τη Viennese Tonkünstler Orchestra of Lower Austria και τον μαέστρο Wayne Marshall.
-Τα καλοκαίρι από τις 3-10 Ιουλίου θα είμαι στην Ελλάδα για τα 10 χρόνια των Μουσικών Αυλών στην Ικαρία. Θα συμμετάσχω με δύο σεμινάρια. Κανονάκι και Ορχήστρα Ανατολικής μουσικής.
-Στο πρόγραμμα υπάρχουν και συνεργασίες με τους συνθέτες John Psathas, Δημήτρη Ανδρικόπουλο και Stefan Pohlit.
-Το άλμπουμ Sisyphus κυκλοφόρησε από τη δισκογραφική εταιρεία Odradek. Θα λέγαμε πως πρόκειται για κολεκτίβα μουσικών που αποφάσισε να πάρει τις τύχες της καριέρας τους – αλλά και άλλων καλλιτεχνών – στα χέρια τους;
Ναι, είναι έτσι και χαίρομαι πολύ που είμαι μέλος αυτής της ευρύτερης “οικογένειας”. Οι άνθρωποι που την αποτελούν είναι μία πολύ δεμένη ομάδα. Πολύ όμορφοι άνθρωποι. Είναι πολύ σημαντικό να βρίσκεσαι σε ένα περιβάλλον με άτομα που καταλαβαίνουν και σέβονται αυτό που κάνεις.
Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η διαδικασία βάσει της οποίας επιλέγονται οι καλλιτέχνες. Το αισθητικό κομμάτι, το δίκτυο της εταιρείας και το κοινό στο οποίο απευθύνεται, επίσης. Όλα αυτά σε συνδυασμό, θα στείλουν τη δουλειά σου προς μία κατεύθυνση που θα ήθελες ενδεχομένως να φτάσει, αλλά δεν θα έφτανε τόσο εύκολα αν το είχες κάνει μόνος σου. Η Odradek φέτος γιορτάζει τα δέκα χρόνια της.
•Περισσότερα για τη Σοφία μπορείτε να δείτε εδώ: https://www.sofialabropoulou.com
•Το κανάλι της Σοφίας Λαμπροπούλου στο YouTube
*Δείτε το τρέιλερ από το ντοκιμαντέρ Georg
Georg – The Doc (GR) from Sotirios Bekas on Vimeo.
