της Αγγελικής Κώττη //
«Κρύψτε τα σε σπηλιές και κελάρια, αλλά κανένας πίνακας δεν θα εγκαταλείψει αυτό το νησί». Το νησί ήταν η Βρετανία. Και τα ιστορικά αυτά λόγια είπε ο σερ Ουίνστον Τσόρτσιλ το 1940 αναφερόμενος στη συλλογή της National Gallery του Λονδίνου.
Οι επιθέσεις των ναζί ήταν προ των πυλών, αλλά το ηθικό όλων ήταν ακμαιότατο και ο Τσόρτσιλ έβαζε κόκκινες γραμμές, που αποδείχθηκαν χρήσιμες και κρίσιμες.
Έπρεπε λοιπόν να παραμείνουν σε βρετανικό έδαφος τα εκθέματα πινακοθηκών και μουσείων. Ή μήπως κάτω από αυτό; Διότι οι συγκεκριμένοι θησαυροί αποθηκεύτηκαν σε ένα υπόγειο, παλιό ορυχείο σχιστόλιθου, στο Μάνοντ της Βόρειας Ουαλίας.
Μπορεί αυτό να ακούγεται κάπως αλλά πρόκειται για εξαιρετική επιλογή. Όπως λέει στο BBC η Minna Moore- Ede, επιμελήτρια της Εθνικής Πινακοθήκης, τα αριστουργήματα της τέχνης παρέμεναν σε σκοτάδι και σε δροσερό περιβάλλον, κάτι που τους έκανε καλό. Στο περιστατικό απόκρυψής τους αναφέρθηκε η Πινακοθήκη σε ειδική εκδήλωση που έγινε και στην οποία παρουσιάστηκε πλούσιο αρχειακό υλικό.
Σήμερα,έχουν παραμείνει στις άδειες σήραγγες κάποια από τα υλικά συσκευασίας.
Ας σημειωθεί πως η Πινακοθήκη στο Λονδίνο δεν διέθετε σύστημα κλιματισμού και ότι ο τότε διευθυντής της
εγκαταστάθηκε στην περιοχή. Αυτό επέτρεψε να συντηρηθούν 1.800 έργα.
Η πρώτη σκέψη ήταν να αποσταλούν τα πάντα στον Καναδά, όμως η διοίκηση αντέδρασε με σφοδρότητα.
Ο φόβος να τορπιλιστεί το πλοίο που θα τα μετέφερε ήταν υπαρκτός και ισχυρός.
Έτσι, μετά και την προτροπή Τσόρτσιλ να κρυφτούν τα πάντα, προτιμήθηκε το Μάντοντ.
Ο χώρος κρατήθηκε μέχρι το 1983, ως καταφύγιο για περίπτωση πυρηνικού πολέμου.
Από κάποια στιγμή και μετά, η Εθνική Πινακοθήκη άρχισε να παρουσιάζει τους πίνακες που είχαν πάει στο ’40 στην Ουαλία και γύρισαν μετά τον πόλεμο, ως “εκθέματα του μήνα”, συγκεντρώνοντας κάθε φορά δεκάδες χιλιάδες επισκέπτες.
∠Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, 5 εκατομμύρια έργα τέχνης κλάπηκαν.
Πρόκειται για τη μεγαλύτερη κλοπή στην παγκόσμια ιστορία. Κάποια καταστράφηκαν ή εντάχθηκαν σε ιδιωτικές συλλογές και δεν επεστράφησαν ποτέ στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους. Πολλά σώθηκαν χάρη στις ηρωικές προσπάθειες ατόμων, στρατιωτών, όπως και ειδικών οργανώσεων.
∠Ανάμεσά τους ήταν οι «Monuments Μen», μια αμερικανική ομάδα σωτηρίας έργων τέχνης. Η δράση της οποίας έγινε και ταινία με τον ίδιο τίτλο.
Ήταν λοιπόν παραπάνω από σωστή η επιλογή Τσόρτσιλ να κρυφτούν τα έργα. Θυμίζουμε πως το ίδιο έκανε παραμονές του πολέμου και η Ελλάδα, που έθαψε τα αρχαία αγάλματά της σε υπόγεια μουσείων ή τα έκρυψε σε σπηλιές, ιδίως στην περιοχή γύρω από την Ακρόπολη.
Ελληνικά ήταν και τα γλυπτά που μεταφέρθηκαν στον υπόγειο σταθμό του μετρό στο Aldwych. Επρόκειτο για τα Γλυπτά του Παρθενώνα, τα οποία βρίσκονται ακόμα στο Βρετανικό Μουσείο, μετά την αρπαγή τους από τον Έλγιν. Όπως αποκαλύφθηκε αργότερα, ο συγκεκριμένος σταθμός δεν θα μπορούσε να αντέξει τυχόν αεροπορική επιδρομή, ευτυχώς όμως καμία βόμβα των ναζί δεν τον έπληξε.
Το Βρετανικό Μουσείο έκρυψε ακόμα τη Magna Carta, έργα του Μικελάντζελο και του Λεονάρτντο ντα Βίντσι, και σπάνια βιβλία συμπεριλαμβανομένων εκδόσεων του Σέξπιρ και του Μίλτον στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ουαλίας στο Aberystwyth.
Το παρισινό Λούβρο άδειασε το 1939 με μεταφορά 3.600 πινάκων σε ασφαλείς χώρους. Η «Μόνα Λίζα», που τώρα θεωρείται πολύ εύθραυστη για να μετακινηθεί, ταξίδεψε πέντε φορές στη χώρα, από κάστρο σε αβαείο και από αβαείο σε κάστρο, ώστε να βρίσκεται κάθε φορά ένα βήμα πριν από τους ναζί που την έψαχναν.
Οι Σύμμαχοι προσπαθούσαν να σώσουν τον πολιτισμό και οι ναζί να αρπάξουν ό,τι μπορούσαν.
Ο Χίτλερ είχε το μεγάλο σχέδιο να μετατρέψει το Λιντς σε ένα σούπερ μουσείο με τέχνη από όλο τον κόσμο.
Οι κλοπές από τους ναζιστές ήταν επομένως τεράστιες και συστηματικές. Αλλά κατά τη διάρκεια του πολέμου κάπου έπρεπε να αποθηκευτούν και αυτά τα έργα. Και αποθηκεύτηκαν σε ένα αλατωρυχείο στο Altaussee της Αυστρίας. Εκεί οι ναζί έκρυψαν πάνω από 6.500 έργα τέχνης και ανάμεσά τους έργα του Μικελάντζελο, του Ρούμπενς, του Βερμέερ και του Ρέμπραντ.
Υπήρχε όμως ένα τρομακτικό και επαίσχυντο μυστικό. Είχαν εντολές να ανατινάξουν το ορυχείο σε περίπτωση παράδοσης των δυνάμεων του Άξονα.
Ευτυχώς δεν έγινε έτσι. Οι ντόπιοι ανθρακωρύχοι, βοηθούμενοι από έναν αξιωματικό των ναζί, παρενέβησαν στις βόμβες και κατάφεραν να ανατιναχθεί μόνο η είσοδος.
Τόνοι από μπάζα έφραξαν την είσοδο και κράτησαν ασφαλή τα αποθηκευμένα έργα τέχνης ώσπου να φτάσει η ομάδα “Monuments Μen” και να τα μεταφέρει εν ριπή οφθαλμού στις χώρες προέλευσής τους προλαβαίνοντας στο τσακ τον σοβιετικό στρατό που προήλαυνε προς τα εκεί
Το κείμενο της Αγγελικής Κώττη δημοσιεύτηκε αρχικά στην εφημερίδα “Φιλελεύθερος”
