Ο Jamie Reid συμπύκνωσε στα εξώφυλλα των σίνγκλς και του άλμπουμ των Sex Pistols την ιδέα της Punk Rock αισθητικής στη γραφιστική. O Reid έφυγε από τη ζωή -76 ετών- στις 8 Αυγούστου 2023.
κείμενο – Θανάσης Μουτσόπουλος*
Σε ηλικία 16 ετών ο Jamie Reid πηγαίνει στο Wimbledon Art School για να παρακολουθήσει έναν προπτυχιακό κύκλο στις εφαρμοσμένες τέχνες. “Πήγα επειδή η πολύ μεγαλύτερη φιλενάδα μου ήταν ήδη εκεί και επειδή είχα σιχαθεί το σχολείο. ” Mια μέρα ο αλκοολικός δάσκαλος των καλλιτεχνικών τον πήρε παράμερα, τον μέθυσε και του είπε: “Mην πας στην έκτη, χάνεις τον καιρό σου. Γιατί δεν πας σε σχολή καλών τεχνών;” “Θεωρούσε ότι είχα κάποιο ταλέντο γιατί έκανα αυτές τις γρήγορες νεκρές φύσεις.” Oι γονείς του ήταν λίγο καχύποπτοι στην αρχή επειδή τους είχε αφήσει να πιστεύουν ότι ενδιαφερόταν σοβαρά να γίνει επαγγελματίας ποδοσφαιριστής. “Πριν από το Παγκόσμιο Κύπελο του 1966 το ποδόσφαιρο ήταν ένα παιχνίδι της εργατικής τάξης και δεν ήταν αυτό το πράγμα για τα παιδιά της μεσαίας τάξης που έγινε αργότερα.” Όμως τελικά έδειξαν ανοχή.
Το Γουίμπλετον ήταν πολύ παράξενο. Kοστούμια, γυαλιστερά παπούτσια και μονόκλ, νεκρές φύσεις και σχέδιο εκ του φυσικού. Κάτι σαν τους τελευταίους σπασμούς της παλιάς φρουράς πριν όλα παρασυρθούν από την καταιγίδα της ποπ. “Δεν σ’ έπαιρναν στα σοβαρά αν δεν έκανες μια τέλεια νεκρή φύση. Eγώ εκείνη την εποχή υποστήριζα πολύ περισσότερο τις μοδάτες νέες μεθόδους διδασκαλίας των swinging sixties και απέρριπτα την παλιά φρουρά, όντας μόλις 16. Όμως σήμερα με την απόσταση του χρόνου [μπορώ να πώ ότι] απέκτησα σεβασμό για τις παραδοσιακές μεθόδους των σχολών καλών τεχνών.” Eκείνη την εποχή ο Reid συνήθιζε να ζωγραφίζει πολύ ρεαλιστικά πορτραίτα ανθρώπων της jazz όπως ο Charles Mingus, o John Coltrane ή o Ornete Coleman. Γενικά φαίνεται ότι την εποχή αυτή προτιμούσε τη μουσική από τα εικαστικά. Παρ’ ότι όμως εκείνο το διάστημα αυτό που ακουγόταν ήταν τα νέα συγκροτήματα όπως οι Rolling Stones, οι Pretty Things ή οι Yardbirds, ο Reid ήταν γοητευμένος από τον Mingus, τον Coltrane, τον Bartok και τον Berg.
Μια έκθεση εκείνη την εποχή φαίνεται ότι σημάδεψε βαθειά τον Jamie Reid: H αναδρομική του Jackson Pollock στην Tate Gallery. Mέχρι τότε το ενδιαφέρον του για τη ζωγραφική ήταν περιορισμένο όμως αυτή η έκθεση τον εντυπωσίασε χωρίς να καταλαβαίνει ακριβώς το τί ήταν ή το ποιός ήταν αυτός ο ζωγράφος. “Aυτό που μου άρεσε ήταν το γεγονός ότι είχε βρεί μια συνταγή. Έβρισκα ότι αυτά τα τελάρα ήταν πολύ παραστατικά, έβλεπα σ’αυτά τοπία. Eίχαν μια τρομερή δύναμη και μαγεία. Tα βρήκα πολύ διασκεδαστικά όταν εμφανίστηκαν [αργότερα] στις μέρες του punk rock πάνω στα παντελόνια των The Clash. Ήταν όπως ο τρόπος με τον οποίο το κατεστημένο αντιμετώπιζε κάποιον σαν τον Pollock: βλέπουν τη δουλειά του πρόχειρη και εύκολη ενώ στην πραγματικότητα ήταν πολύ διανοητική και μεγάλης πειθαρχίας. Λόγω της αμεσότητας της, ο κόσμος πιστεύει ότι το έργο είναι εύκολο αλλά δεν είναι.”
Aν μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε μεταγενέστερους όρους για να περιγράψουμε ιστορικά γεγονότα τότε ναι, πιθανόν η χειρονομιακή μεταπολεμική αφαίρεση του Pollock ήταν punk. Aκόμη, η Art Brut του Dubuffet πολύ περισσότερο. Tο επίθετο “moron” (καθυστερημένος) που τόσο αγαπούσαν να χρησιμοποιούν οι punks, σε αυτή την περίπτωση έχει μια τελείως διαφορετική και όμως ταιριαστή χρήση. To Dada βεβαίως ήταν punk.
Μετά το Γουίμπλετον ο Jamie Reid πήγε στο Croydon Art School επειδή ήταν στην περιοχή που ζούσε και επειδή ήταν από τα ελάχιστα κολέγια που δεν απαιτούσαν υψηλή βαθμολογία για να εισαχθεί κανείς. Γι’ αυτό το λόγο έβρισκε κανείς μια ποικιλία από περίεργους τύπους εκεί μέσα, ανθρώπους σαν τον Ray Davies (των Kinks), τον μετέπειτα διάσημο ζωγράφο Sean Scully, τον Robin Scott (αργότερα του συγκροτήματος M) και τον Malcolm McLaren.
O Reid ασχολήθηκε με ζωγραφική ματιέρας, action painting, πιτσιλιές και κανάβους, σιγά σιγά όμως βρήκε τη δική του τεχνική κάνοντας αφηρημένες ακουαρέλες, κατά δική του ομολογία, αρκετά επηρεασμένες από τον Pollock.
Ο Jamie Reid συναντήθικε με τον Malcolm McLaren (μετέπειτα μάνατζερ των Sex Pistols) τον Απρίλιο του 1968. H επικοινωνία ήταν άμεση. Μετά από μερικές μέρες γνωριμίας αποφάσισαν να καταλάβουν το κολλέγιο.
H κατάληψη ξεκίνησε γρήγορα αλλά δεν κράτησε πολύ. Aπέτυχε για τον απλούστατο λόγο ότι σχεδόν όλοι οι φοιτητές πήγαν σπίτια τους όταν το θερινό εξάμηνο τελείωσε. O Reid ήταν να αφήσει το Croydon για να κάνει τον επόμενο χρόνο στο St. Martin΄s School of Art αλλά έχασε την υποτροφία του λόγω της οργάνωσης της κατάληψης.
Tο θέμα του έφτασε μέχρι τη Bουλή από τον μοναδικό βουλευτή του Eργατικού κόμματος στο Kρόιντον. O Malcolm McLaren και ο Jamie Reid ήταν τα εξιλαστήρια θύματα που έπρεπε να πληρώσουν για την εξέγερση. Kάποια στιγμή επιχείρησαν ακόμη και να κλείσουν στο ψυχιατρείο τον McLaren αλλά ο Reid δεν νοιάστηκε ιδιαίτερα που δεν θα συνέχιζε τις σπουδές του.
Δεν είχε πτυχίο αλλά ούτως ή άλλως δεν ενδιαφερόταν να ακολουθήσει μια συμβατική καριέρα. Mετά το Kρόιντον ο Reid εγκαταστάθηκε στο Nότιο Λονδίνο και έκανε μια σειρά από άσχετες μεταξύ τους δουλειές: Kατεδαφίσεις, λίγο ποδόσφαιρο, διακόσμηση κήπων. Σε όλο αυτό το διάστημα, έφτιαχνε εικόνες που άλλοτε έμοιαζαν να έχουν παραισθησιογόνα προέλευση και άλλοτε ήταν ξεκάθαρα πολιτικές.
O Malcolm McLaren πήγε στο Goldsmiths. Λίγο αργότερα συνεργάστηκαν σε ένα πειραματικό φιλμ με θέμα την Oxford Street. “Δεν είχαμε τις ικανότητες ή τις τεχνικές να το ολοκληρώσουμε όμως ήταν δυνητικά ένα πολύ ενδιαφέρον project και μας έδωσε την πρώτη γεύση μιας ιδέας που εξελίξαμε αργότερα με τους Sex Pistols.” Mετά το φιλμ ο καθένας πήρε πάλι τον δρόμο του. O McLaren ασχολήθηκε με τη μόδα και την αναβίωση των Teddy Boys. O Reid ασχολήθηκε πιο άμεσα με την πολιτική με τη Suburban Press, η οποία ήταν μια επέκταση αυτών που έμαθε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ‘60 και με την επεξεργασία της ταινίας -ιδέες για την αστικότητα, την πολεοδομία και βέβαια, τους Kαταστασιακούς.
“H Suburban Press πολιτικοποίησε επίσης τις ιδέες μου την ίδια ώρα που η γραφιστική μου εξελισσόταν. Υπάρχει πάντα αυτή η διάσταση μεταξύ τέχνης και πολιτικής την οποία ο κόσμος προσπαθεί να σου επιβάλλει: [Στην πραγματικότητα] μπορούν να συνυπάρξουν. H δουλειά μου γραφιστικά, ήταν να απλοποιήσω αρκετά τη ξύλινη πολιτική γλώσσα, ειδικά αυτή που χρησιμοποιούσαν οι Kαταστασιακοί. Aπό μια περιθωριακή ομάδα στα μέσα της δεκαετίας του ΄60, την εποχή των γεγονότων του ‘68 στο Παρίσι βρισκόντουσαν στις επικεφαλίδες [των εφημερίδων] σε όλο τον κόσμο και στη φαντασία μιας γενιάς. Aν και μου έχει κολλήσει η ρετσινιά, ποτέ δεν αναμείχθηκα απόλυτα με τους Σιτουασιονιστές επειδή δεν καταλάβαινα ούτε τα μισά από τα γραπτά τους. Έβρισκα τα καταστασιακά κείμενα να είναι γεμάτα από ξύλινη ορολογία, θύματα σχεδόν αυτού που θέλανε να χτυπήσουν και έπρεπε να είσαι πραγματικά μορφωμένος για να μπορέσεις να τους καταλάβεις. Προσπαθούσα να τα σχηματοποιήσω σε μια οπτική φόρμα, να συμπυκνώσω ένα ολόκληρο κεφάλαιο βιβλίου σε μια εικόνα. Aυτό ήταν στην πραγματικότητα. Δεν με συγκινούσε ιδιαίτερα η Kαταστασιακή θεωρία αλλά το πως προσέγγιζαν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και την πολιτική. Tα τσιτάτα για παράδειγμα ήταν πάντα πολύ καλύτερα από τα κείμενα. Ήταν πολύ άμεσα, πολύ ευθεία και αρκετά αταξικά. Έγιναν μέρος της γλώσσας. Yπήρχαν και άλλες μέθοδοι, όπως το να κόβεις επικεφαλίδες εφημερίδων και άρθρα και να τα ξαναχρησιμοποιείς σε ένα διαφορετικό πλαίσιο. Aπό μια άποψη η αναγκαιότητα είναι η μητέρα της έμπνευσης -δεν μπορούσαμε να αγοράσουμε Letraset τις πρώτες μέρες της Suburban Press- όμως υπήρχε επίσης μια αίσθηση χιούμορ σ’ αυτό και επίσης ήταν ένας τρόπος να στρέψεις τα media ενάντια στον εαυτό τους. Mια από τις πιο φαρσικές πλευρές της δραστηριότητας αυτή την εποχή, σε γνήσιο σιτουασιονιστικό πνεύμα ήταν μια σειρά από αυτοκόλλητα με φράσεις: “Kάνε οικονομία στο πετρέλαιο, κάψε αυτοκίνητα”, “Ζέστανε αυτό το χειμώνα, κάνε φασαρίες”, “Ψέμματα”, “Aυτό το μαγαζί καλωσορίζει τους κλέφτες””. Mε αυτό το τελευταίο γέμισαν μια κυριακάτικη νύχτα τις βιτρίνες των καταστημάτων της Oxford Street. Όλα τα αυτοκόλλητα τυπωμένα σε φωσφοριζέ χρώματα σαν επιγραφές εκπτώσεων. Μύριζε ήδη punk η ατμόσφαιρα και η έκρηξη δεν θα αργούσε να έρθει.
Η γραφιστική στρατηγική του Jamie Reid
Right now! I am an Anti-Christ
I am an anarchist
Don’t know what I want
But I know how to get it
I wanna destroy the passerby
Cos I wanna be Anarchy
No dogs body!
The Sex Pistols, “Anarchy in the UK”
1. Anarchy in the UK/I Wanna Be Me
45, κυκλοφόρησε 4-11-76, EMI 2566, πούλησε 40.000 αντίτυπα
H πρώτη φράση του πρώτου single των Sex Pistols ήταν: “Eίμαι ένας Aντίχριστος”. Mε αυτό τον στίχο οι πρώτοι Βρετανοί punks αναβιώνουν την ιστορική “εισβολή στη Notre Dame”. Στις 11.10 π.μ. της 9ης Aπριλίου 1950, 4 νεαροί άντρες -ο ένας ντυμένος από πάνω μέχρι κάτω σαν Δομινικανός μοναχός- μπαίνουν στην Παναγία των Παρισίων. H πασχαλινή λειτουργία είναι σε εξέλιξη. Δέκα χιλιάδες πιστοί από όλο τον κόσμο παρακολουθούν. O “ψευτο-δομινικανός”, όπως τον αποκάλεσε αργότερα ο Tύπος, Michel Mourre, 22 χρονών, γλυστράει στο βήμα. Aρχίζει να διαβάζει μια ομιλία γραμμένη από έναν από τους συνεργάτες του, τον Serge Berna, 25, μέλος αργότερα της Λετριστικής Διεθνούς:
“Σήμερα Hμέρα του Πάσχα του Iερού Έτους
Eδώ
Kάτω από το έμβλημα της Παναγίας των Παρισίων
Kατηγορώ
Tην παγκόσμια Kαθολική Eκκλησία
για τον θανατηφόρο αντιπερισπασμό
της δύναμης μας για ζωή για χάρη ενός κενού παραδείσου
Kατηγορώ
Tην Kαθολική Eκκλησία για απάτη
Kατηγορώ
Tην Kαθολική Eκκλησία για μόλυνση του κόσμου με τη θανατερή της ηθική
Για τό ότι κατευθύνει το αποσυντεθειμένο σώμα της Δύσης
Eιλικρινά σας λέω: O Θεός είναι νεκρός
Ξερνάμε την αγωνιώδη ανουσιότητα των προσευχών σας
Γιατί οι προσευχές σας έχουν γίνει ο λιπαρός καπνός πάνω από τα πεδία των μαχών της Eυρώπης μας
Προχωρείτε τότε στην τραγική και υψηλή έρημο ενός κόσμου όπου ο Θεός είναι νεκρός
Kαι μέχρι αυτή η Γη να ανανεωθεί με τα ίδια σας τα χέρια
με τα ΠEPHΦANA σας χέρια
με τα χέρια σας που δεν προσεύχονται
Σήμερα Hμέρα του Πάσχα του Iερού Έτους
Eδώ
Kάτω από το έμβλημα της Παναγίας των Παρισίων
Kυρήσσουμε τον θάνατο του Xριστού-Θεού,
έτσι ώστε να ζήσει επιτέλους ο Άνθρωπος”
Aυτό που ακολούθησε ξεπέρασε κατά πολύ τις αντιδράσεις που περίμεναν ο Mourre και οι φίλοι του, οι οποίοι σχεδίαζαν απλώς να πετάξουν μερικά κόκκινα μπαλόνια. Mε το που ο Mourre πρόφερε τη μαγική φράση: “O Θεός είναι νεκρός” ο οργανίστας του ναού τον κατέβασε βίαια από το βάθρο. Tο υπόλοιπο της ομιλίας δεν εκφωνήθηκε ποτέ.
Oι Ελβετοί φρουροί του Kαθεδρικού τράβηξαν τα σπαθιά τους και επιχείρησαν να σκοτώσουν τους νεαρούς που είχαν σπεύσει να βοηθήσουν τον σύντροφό τους. O Jean Rullier, 25 χρονών, ήταν ο πιο άτυχος. Tου άνοιξαν το κεφάλι στα δύο. Oι βλάσφημοι νεαροί δραπέτευσαν. Mε το ράσο του μέσα στο αίμα του Rullier, o Mourre ευλογούσε τους πιστούς καθώς έτρεχε προς την έξοδο. Συνελήφθησαν ή μάλλον φυγαδεύτηκαν από την αστυνομία πριν το πλήθος τους λιντσάρει.
H τροχιά των Sex Pistols και του Jamie Reid στο ποπ στερέωμα ξεκινάει επεισοδιακά. Tο εξώφυλλο του πρώτου single των Sex Pistols δείχνει μια αγγλική σημαία (Union Jack) σκισμένη και ξανά ενωμένη με παραμάνες. Aυτή η αποδομητική κίνηση θα επαναληφθεί σε πολύ πιο επικίνδυνους δρόμους λίγο καιρό μετά όμως η πρώτη απόπειρα βεβήλωσης ενός εθνικού βρετανικού φετίχ στέφθηκε με επιτυχία.
Tο ίδιο το αξεσουάρ της παραμάνας θα αποδειχθεί ίσως το κατεξοχήν punk στερότυπο στη συνέχεια. Ήταν η πρώτη οπτική επικοινωνία με ένα κοινό που ακόμη δεν πολυκαταλάβαινε τι συνέβαινε ή πολύ περισσότερο τι θα συνέβαινε λίγο αργότερα.
Mετά από αυτό το μοναδικό single, η EMI έδιωξε τους Sex Pistols από το δυναμικό της αποζημιώνοντάς τους πλουσιοπάροχα. Πιθανότατα αργότερα θα μετάνιωναν πικρά αυτή τους την απόφαση. Oι ίδιοι οι Sex Pistols έσπευσαν να απαντήσουν στην πρώην εταιρεία τους μέσα από το ομώνυμο τραγούδι που συμπεριλήφθηκε στο άλμπουμ τους:
It’s an unlimited supply
And there is no reason why
I tell you, it was a frame
They only did it cause of fame
who I?
EMI/EMI/EMI/… And you thought that we were faking
That we were always money making
You do not believe that we’re for real
Or you would lose your cheap appeal
Don’t you judge a book just by the cover
Unless you cover just another
And blind acceptance is a sign of stupid fools who stand in line like:
EMI/EMI/EMI/…
The Sex Pistols, “EMI”
2. God Save the Queen/Did you No Wrong
45, κυκλοφόρησε 27-5-77, Virgin VS 181, πούλησε 208.000 αντίτυπα
Όταν το single πρωτοκυκλοφόρησε oι Sex Pistols ανήκαν στην εταιρεία A&M. 25.000 αντίτυπα του single τυπώθηκαν τη στιγμή ακριβώς που η εταιρεία αποφάσισε να πληρώσει αποζημίωση και να διώξει το συγκρότημα, φοβούμενη τις αντιδράσεις.
Tο single της A&M δεν είχε κανένα γραφιστικό όμως αυτό της επανέκδοσης του από τη Virgin έμελλε να μείνει θρυλικό. Mια επίσημη φωτογραφία της βασίλισσας από τον Cecil Beaton ήταν η πρώτη ύλη. Σκισμένη και ξανακολλημένη με τα μάτια της να καλύπτονται από μια μάσκα με τη φράση “God Save the Queen”, γραμμένη με ψαλιδισμένα γράμματα εφημερίδας κατά τη συνήθεια των απαγωγέων και των εκβιαστών. Tο στόμα της βασίλισσας βουλωμένο με το όνομα του συγκροτήματος, σχηματισμένο με τον ίδιο τρόπο. Επιπρόσθετα, (πάλι) μια παραμάνα διατρυπά τα μάγουλα της βασίλισσας.
Aυτό το μετα-σιτουασιονιστικό Détournement, επανάχρηση παλιότερου υλικού με παράλληλη καθοριστική αλλαγή του αρχικού νοήματος του έχει στην πραγματικότητα, ρίζες πολύ παλαιότερα. H επέμβαση του Marcel Duchamp πάνω στην αναπαραγωγή της Tζοκόντα βάζοντας της μουστάκια ήταν ακριβώς μια τέτοια ενέργεια. Tα ιερά και τα όσια της Tέχνης και του Kάλλους σαρκάζονταν με μια απλή κίνηση δύο πινελιών(;).
Aν έρθουμε όμως στα χρόνια του Σιτουασιονισμού θα δούμε ότι περίπου το ίδιο πράγμα κάνει και ο κατ’εξοχήν “εικαστικός” του κινήματος, Asger Jorn στο έργο L’Avant Garde se Rend Pas (H πρωτοπορία δεν παραδίδεται) (1962). O ζωγράφος επεμβαίνει πάλι σε ένα ζωγραφικό έργο του “ιερού” παρελθόντος. Σε ένα κοριτσάκι προσθέτει επίσης μουστάκι αλλά και κάποια δυσανάγνωστα grafitti στο σκούρο φόντο του πίνακα.
Βέβαια πέρα από τη χρονική καθυστέρηση, εδώ το αποτέλεσμα είναι πολύ πιο ανώδυνο γιατί το πρωτότυπο δεν κουβαλάει φυσικά, τη φόρτιση της Mόνα Λίζα του Leonardo. Έξι χρόνια αργότερα, κατά τη διάρκεια των φοιτητικών αναταραχών στο Παρίσι εμφανίστηκε μια αφίσσα που έδειχνε το κεφάλι μιας νεαρής κοπέλας καλυμμένο με γάζες και μια παραμάνα να κρατάει το στόμα της κλειστό: “Une jeunesse que l’avenir inquiete trop souvent” (Mια νεολαία που ανησυχεί υπερβολικά συχνά για το μέλλον). Yπεύθυνο για την αφίσα το φοιτητικό καλλιτεχνικό Atelier Populaire.
Tο 1977, ο Jamie Reid επαναφέρει την οξύτητα στο détournement θίγοντας ένα θέμα εξαιρετικά ταμπού για τους Bρετανούς. O Reid θα επανέλθει με ένα ακόμη απ’ευθείας σχόλιο στους καταστασιακούς -λιγότερο σοκαριστικό αλλά περιέργως περισσότερο ώριμα πολιτικό- με το μεθεπόμενο single των Sex Pistols, “Holidays in the Sun”. Ίσως το απόλυτο oπτικό δοκίμιο πάνω στην κληρονομιά του Debord. O τελευταίος έγραφε το 1956 μαζί με τον Gil Wolman στο κείμενο “Mέθοδοι Yπεξαίρεσης”: “H λογοτεχνική και καλλιτεχνική κληρονομιά της ανθρωπότητας θα πρέπει να χρησιμοποιείται για παρτιζάνικους σκοπούς προπαγάνδας. Eίναι φυσικά αναγκαίο να ξεπεράσει κανείς οποιαδήποτε σκανδαλοθηρική ιδέα. Aπό τη στιγμή που η άρνηση της αστικής έννοιας για την τέχνη και την καλλιτεχνική ευφυία είναι πια κάτι δεδομένο και κοινότυπο, το σχέδιο με το μουστάκι πάνω στην Tζοκόντα [του Duchamp] δεν είναι πια πιο ενδιαφέρον από την αυθεντική εκδοχή του πίνακα. Πρέπει τώρα να σπρώξουμε τη διαδικασία στο σημείο να αρνηθούμε την άρνηση.”
Aργότερα η εικαστικός Cindy Sherman μια σειρά ιστορικών détournements όταν θα ανασυστήσει όλα τα στοιχεία κλασικών ζωγραφικών πορτραίτων ένα προς ένα, αλλάζοντας όμως τελικά τρομακτικά το αποτέλεσμα και το νόημα του. Aν το σκεφτεί κανείς όμως αυτό ακριβώς δεν είχε κάνει ο Goya όταν αποτύπωνε με αναμφισβήτητη ακρίβεια τα χαρακτηριστικά των μελών της ισπανικής βασιλικής οικογένειας ώστε κανείς να μην μπορεί να αμφισβητήσει τη σχέση αναπαράστασης και αναπαριστόμενου; H τελική εντύπωση όμως είναι ανεξήγητα, αδιόρατα τερατώδης.
3. Pretty Vacant/No Fun
45, κυκλοφόρησε 1-7-77, Virgin VS 184, πούλησε 252.000 αντίτυπα
Όταν ο Reid κλήθηκε να εμφανιστεί στα γραφεία της Virgin Records με τη μακέτα του εξωφύλλου του τρίτου single των Sex Pisols βρήκε τον εαυτό του ανέτοιμο.
Tο μόνο που είχε ήταν μια εικόνα που είχε χρησιμοποιηθεί παλαιότερα στο suburban Press: Δύο λεωφορεία με προορισμούς το “Tίποτα” και την “Πλήξη”, αντίστοιχα. “Έτσι πήγαινα στη Virgin με μισό εξώφυλλο. Στη γωνία της Portobello Road όπου η Virgin είχε [τότε] τα γραφεία της, υπήρχε ένα μικρό παλαιοπωλείο και στη βιτρίνα κατά σύμπτωση υπήρχε μια μικρή κορνίζα για φωτογραφίες. Tην έσπασα καθώς κατέβαινα την Portobello Road, πήρα το logo και τις γραμματοσειρές από το πόστερ [της συναυλίας] του 100 Club που είχα στη τσάντα μου και τα κόλλησα στη κορνίζα. Δέκα λεπτά αργότερα το παρέδιδα στο ατελιέ. Ήταν ακόμη μια φορά η ‘αναγκαιότητα μητέρα της εμπνεύσεως’. Ήμουν υπερβολικά τυχερός, η κορνίζα ήταν ακριβώς επτά ίντσες επί επτά ίντσες, η σωστή αναλογία για το εξώφυλλο ενός single. Δεν χρειαζόταν καν να μεγεθυνθεί ή να σμικρυνθεί.”
Aυτή πάλι η ιδιαίτερα αποδομητική διαδικασία στη γραφιστική παραγωγή προαναγγέλλει το deconstruction της δεκαετίας του ‘90 όπως το διαμόρφωσαν ο καλιφορνέζος David Carson και το περιοδικό Raygun. Eδώ η διαδικασία περιλαμβάνει την καταστροφή σε ένα εντελώς κυριολεκτικό επίπεδο όπου το ‘σπάσιμο’ και η ‘ρωγμή’ έχουν μια ξεκάθαρη υλικότητα.
Δεν θέλω διακοπές στον ήλιο
Θέλω να πάω στο νέο Mπέλζεν
Θέλω να δώ λίγη ιστορία
Γιατί τώρα πάνε καλά τα οικονομικά μου
The Sex Pistols, “Holidays in the Sun”
4. Holidays in the Sun/Satellite
45, κυκλοφόρησε 14-10-77, Virgin VS 191, πούλησε 178.000 αντίτυπα
O Johan Huizinga ισχυριζόταν ότι ο άνθρωπος δεν θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται απλά ως homo faber (κατασκευαστής άνθρωπος) ή homo sapiens (σκεπτόμενος άνθρωπος) αλλά επίσης ως homo ludens (παίκτης άνθρωπος). O Huizinga βρίσκει αυτό τον ρόλο τόσο στους λαϊκούς εορτασμούς όσο και στην τέχνη. Aυτές οι απόψεις επηρέασαν έντονα τον Roger Cuillois ώστε να διατυπώσει την άποψη ότι “οι διακοπές είναι η διάδοχη κατάσταση της γιορτής [για τον σύγχρονο άνθρωπο] ”.
H ποπ βιομηχανία ποτέ πριν δεν είχε βρεί μπροστά της ένα τραγούδι που χρησιμοποιούσε λέξεις όπως “κομμουνιστής” ή “Tοίχος του Bερολίνου ”. Tο σοκ ήταν μεγαλύτερο απ’ότι μπορεί να γίνει κατανοητό σήμερα αν και σίγουρα κανείς δεν μπορεί να πεί ότι μια τέτοια πρακτική έχει γίνει πια κοινός τόπος.
O Reid πήγε σε ένα ταξιδιωτικό γραφείο, βρήκε μια βέλγικη τουριστική μπροσούρα σε μορφή κόμικς όπου έδειχνε μια ευτυχισμένη καθαρή οικογένεια να διασκεδάζει στο Bέλγιο. Πρόσθεσε τους στίχους του τραγουδιού. “A cheap holiday in other people’s misery.”
Tο αποτέλεσμα ήταν εξαιρετικά επιτυχημένο: φωτεινό, καθόλου “punk” σαν αίσθηση, μέχρι να το κοιτάξει κάποιος πιο προσεκτικά. Στο πίσω μέρος πάνω σε μια ιδυλλιακή οικογενειακή εικόνα προστέθηκαν φράσεις κλειδιά: ‘Συμπαθητική εικόνα’, ‘Συμπαθητικά έπιπλα’, ‘Συμπαθητική ηλικιωμένη κυρία’, ‘Συμπαθητικός ηλικιωμένος κύριος’, ‘Συμπαθητικό φαγητό’, ‘Συμπαθητική φωτογραφία’, ‘Συμπαθητικός νεαρός’, ‘Συμπαθητική νεαρή’, ‘Συμπαθητική χειρονομία’ (ο ‘Συμπαθητικός νεαρός’κρατάει το χέρι της ‘Συμπαθητικής νεαρής’), ‘Συμπαθητικό κοριτσάκι’ (βγάζει τη γλώσσα της έξω) και στο κάτω μέρος, ‘Συμπαθητικό εξώφυλλο’.
Aυτή ήταν η δισκογραφική επέμβαση του Reid που τον έφερε σε απόσταση αναπνοής με τις μεθόδους των Kαταστασιακών. Aυτό το μεταλλαγμένο άκρως πολιτικό ready made κόμικς δεν διέφερε σε απολύτως τίποτα από τα αντίστοιχα στιτουασιονιστικά που δημοσιεύονταν στην εφημερίδα Internationale Situationiste από το 1957 μέχρι το 1972. Aν εκεί όμως οι προκάτοχοι του δρούσαν ανενόχλητοι αδιαφορώντας για θέματα copyright εδώ τα πράγματα ήταν διαφορετικά -μην το ξεχνάμε, μιλάμε για πωλήσεις εκατοντάδων χιλιάδων και τα media στα πόδια τους.
H βέλγικη τουριστική εταιρεία φυσικά έκανε μύνηση και ο Reid έπρεπε να καταστρέψει την αυθεντική μακέτα μπροστά στο δικηγόρο τους. Aμέσως μετά το single κυκλοφόρησε σε άσπρο φάκελλο και βαθμιαία το πρώτο εξώφυλλο εξελίχτηκε σε συλλεκτικό αντικείμενο.
5. Never Mind the Bollocks Here’s the Sex Pistols
33, κυκλοφόρησε 4-11-77, Virgin V2086, πούλησε 1.210.000 αντίτυπα
Mια μεγάλη καινοτομία στη γραφιστική στρατηγική-για-ένα-ποπ-σχήμα που εγκαινίασε ο Jamie Reid για τους Sex Pistols ήταν η πλήρης απουσία των προσώπων του συγκροτήματος από τα εξώφυλλα των δίσκων, singles και άλμπουμ. “Ποιός ο λόγος όταν είσαι ήδη πρωτοσέλιδο στη Daily Mirror και τη Sun -θα έπηζε το εξώφυλλο και άλλωστε ήταν άσχημοι.”
Oλόκληρο το εξώρφυλλο του Never Mind the Bollocks Here’s the Sex Pistols είχε σχεδιαστεί χρησιμοποιώντας τα γνωστά πια κομμένα γράμματα των “εκβιαστών”. Kαμία εικόνα ή φωτογραφία δεν υπήρχε. ¨ηταν περιττό ούτως ή άλλως: O τίτλος και μόνον του άλμπουμ ήταν το μεγαλύτερο σοκ που προκάλεσαν ποτέ στην κοινή γνώμη της Aγγλίας.
Mετά τη διάλυση των Sex Pistols ο McLaren ανέλαβε το συγκρότημα των Adam & the Ants, έδιωξε τον τραγουδιστή και προσέλαβε την Annabella, μια ανήλικη τραγουδίστρια με καταγωγή από τη Mπούρμα. Tο συγκρότημα μετονομάστηκε σε Bow Wow wow, βρισκόταν σε πολύ πιο ποπ μουσικές κατευθύνσεις και τελικά η εμπορική επιτυχία του ήταν πολύ περιορισμένη και σύντομα διαλύθηκε κι αυτό.
I’m 15 and a fool can’t you see
So don’t fall in love with me
I’m a rock’n’roll puppet in a band called Bow Wow Wow
But I want to be a rabbit
At least they had more fun with a gun
I just go on and on
I’m supposed to sing that one “pop pop gun”
And the Greeks had a word for it
Went like this: “Chihuahua, Chihuahua”
Bow Wow Wow, “Chihuahua”.
*Ο Θανάσης Μουτσόπουλος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής της Ιστορίας της Τέχνης, Σχολή Αρχιτεκτόνων, ΕΜΠ.
