Κώστας Β. Ζήσης
Υπό κανονικές συνθήκες, μια κριτική για μια παράσταση που παίχτηκε στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, θα έπρεπε να ξεκινά με ένα σύντομο αλλά περιεκτικό θεωρητικό σημείωμα για την τραγωδία. Για την «Αντιγόνη» για παράδειγμα, μιας και αυτήν την τραγωδία επέλεξε η εταιρεία παραγωγής ΛΥΚΟΦΩΣ, να αναθέσει στον Τσέζαρις Γκραουζίνις να παραστήσει στην ορχήστρα του θεάτρου, θα έπρεπε να θεωρητικολογήσω στην αρχή για το ποια είναι η Αντιγόνη και ποιος ο Κρέων, τι εκπροσωπούν και τι εκφράζουν, αν ο Σοφοκλής μέσα από αυτούς εκφράζεται για τη σύγκρουση του παλιού και του καινούριου, τη σύγκρουση του γραπτού και του άγραφου νόμου, το χάσμα γενεών, την πάλη των φύλων, την αντίθεση δημοκρατίας και ολοκληρωτισμού, αν ισχύουν όλα αυτά ή αν πρόκειται για υποκειμενικές παρερμηνείες. Για το αν ο Σοφοκλής εξελίσσει μυθοπλαστικά το Μύθο των Λαβδακιδών, εφευρίσκει την Αντιγόνη, δημιουργεί το πρόσχημα του νεκρού άταφου αδερφού, καταλαμβάνει ο ίδιος θέση στη σκηνή μέσω του Αίμωνα, για να τοποθετηθεί στην παραδοσιακή «ηθική του κοινού αίματος» μέσα από την οποία ήταν δομημένη η αρχετυπική κοινωνία και στην «ηθική της κοινωνικοπολιτικής οργάνωσης» που εισάγει η πόλη-κράτος ως σύγχρονη της εποχής αναγκαιότητα κοινωνικής εξέλιξης, μετατρέποντας τον ρόλο σε «κλειδί» που ξεκλειδώνει τα μηνύματα του έργου. Να προσπαθήσει να δώσει εξηγήσεις γιατί και πως η λέξη «Άνθρωπος» επαναλαμβάνεται συνεχώς σε όλους τους γραμματικούς τύπους και δηλώνεται ή εικάζεται σε όλα τα νοήματα της τραγωδίας.
Τίποτα από όλα αυτά δεν μπορούν να γίνουν σε αυτό το σημείωμα, γιατί πολύ απλά τίποτα από όλα αυτά δεν απασχόλησε την παράσταση που υπογράφει ο Τσέζαρις Γκραουζίνις, που μόνο ως ιεροσυλική παράβαση, εκμετάλλευση και εργαλειοποίηση του αρχαίου θεάτρου ως τόπο και πεδίο, μπορεί να θεωρηθεί. Γιατί, σκοπός της παράστασης δεν ήταν κανενός είδους τέτοιος προβληματισμός, αλλά απλά πώς να εκμεταλλευθεί με κάθε τρόπο και πάση θυσία την εμπορική επιτυχία τηλεοπτικής σειράς. Και δεν είναι μόνο η επιλογή του καστ, αυτούσια σχεδόν μεταφερμένου στο δυναμικό της παράστασης. Είναι ολόκληρη η φιλοσοφία της παράστασης, τα σκηνικά, τα κοστούμια, η μουσική, οι υποκριτικές τοποθετήσεις, ακόμα και η κίνηση που «φωνάζουν» αυτήν τη σικέ πραγματικότητα. Μετά από αυτή τη διαπίστωση, είναι αδύνατον να αποτιμήσει κανείς καλλιτεχνικά το όλο εγχείρημα, γιατί κανέναν συντελεστή, ξεκινώντας από την ίδια την παραγωγή, τον σκηνοθέτη, τους «πρωταγωνιστές», δεν απασχόλησε ούτε λεπτό το καλλιτεχνικό και παιδευτικό αποτύπωμά της. Και δεν μπορώ εδώ, να ακούσω καν την άποψη για εκλαΐκευση της αρχαίας τραγωδίας. Γιατί το λαϊκό θέατρο είναι ένα υπέροχο πράγμα (άλλωστε λαϊκό θέατρο υπήρξε στη εποχή του το αρχαίο δράμα), αλλά άλλο είναι η λαϊκότητα και άλλο ο εμπορικός λαϊκισμός και το εύκολο ξεπούλημα με όρους κερδοσκοπίας. Εδώ μιλάμε για μια παράσταση, που δημιουργήθηκε σε όλη τη διαδρομή της (από την έμπνευσή της μέχρι τη σκηνική πραγμάτωσή της) ως ξεκάθαρο εμπορικό προΐόν (αγγίζοντας και ξεπερνώντας μάλιστα σε σημεία τη γραμμή του «υποπροϊόντος»), σε μια γραμμή ταύτισης του πολιτισμού με την ελεύθερη αγορά, που κάθε δραστηριότητα έχει ένα και μοναδικό σκοπό, το οικονομικό κέρδος. Από αυτήν την άποψη, η παράσταση πέτυχε το σκοπό της. Soldout, πρωτοφανής κοσμοσυρροή για τα σύγχρονα δεδομένα στο Αρχαίο Θέατρο από ένα κόσμο που μέχρι τούδε έβλεπε τους ήρωες από την κουζίνα του ή το σαλόνι του και που τους έστερξε θεατρικά για πρώτη φορά εκεί στην Επίδαυρο (αυτό θα μπορούσε να καταγραφεί στα θετικά, αν η παράσταση δεν παραδινόταν στην τηλεοπτική ηθική και «δίδασκε» ως όφειλε την ανύπαρκτη θεατρική αγωγή του κοινού της) και που διέκοπτε συνεχώς τη ροή της παράστασης με επευφημίες και χειροκροτήματα, ωσάν να παρακολουθούσε επεισόδια από ένα σήριαλ. Μην ξεγελιούνται οι συντελεστές. Το κοινό δεν χειροκροτούσε τον Κρέοντα, την Αντιγόνη, την Ισμήνη. Και βεβαίως ούτε καν την υποκριτική δεινότητα των ηθοποιών (δεν το ενδιέφερε έτσι κι αλλιώς αυτή). Το κοινό επευφημούσε τον Μάνο Βόσκαρη, την Ασημίνα και τη Δρόσω Σταμίρη, αυτούς που έμπαιναν καθημερινά στο σπίτι τους.
Και κάπως έτσι, η Θήβα μεταμφιέστηκε καρναβαλικά και ξεδιάντροπα σε Διαφάνι από τις τηλεοπτικές Άγριες Μέλισσες, η έτσι κι αλλιώς προβληματική μετάφραση του Γιώργου Μπλάνα μετατράπηκε σε σενάριο σε συνέχειες, με διακεκομμένους διαλόγους, ο χώρος μετατράπηκε στο καφενείο του χωριού, ο χρόνος ήταν μια Κυριακή στο χωριό όπου οι αγωγιάτες βάζουν τα καλά τους, φοράνε τραγιάσκες και καβουράκια, να πάνε στην Εκκλησία και μετά στο καφενείο για το καθιερωμένο κουτσομπολιό και όλοι οι ρόλοι πήραν τις θέσεις τους μέσα σε αυτήν την συνθήκη: O Βασίλης Μπισμπίκης, οποίος, ως φαίνεται, στάθηκε ο πυρήνας αυτής της κερδοσκοπικής επιλογής, βάση του οποίου στήθηκε δορυφορικά η όλη παράσταση, πούλησε την κλασική τζάμπα μαγκιά στο ρόλο του Κρέοντα, μετατρέποντας τον απλά στον νταή του χωριού, τόσο η Έλλη Τρίγγου (ίσως η πιο άχρωμη, άοσμη και ανύπαρκτη Αντιγόνη, που έχω παρακολουθήσει ποτέ – και έχω παρακολουθήσει δεκάδες) και η Δανάη Μιχαλάκη (εξίσου υποτονική και αδιάβαστη) έχουν ντυθεί μαθήτριες του δημοτικού σχολείου που έχει εθνική γιορτή και απλά λένε αμήχανα «τα ποιήματά τους» (ο κομμός πια δεν είναι θρήνος αλλά γκρίνια), ο φύλακας Κώστας Κορωναίος, υπέροχος ηθοποιός που «βούλιαξε» δυστυχώς στην κακή διδασκαλία και στον εγκλωβισμό μιας υπερφίαλης κωμικότητας του ρόλου με την εμφάνιση ως αρχαιολογικού εκσκαφέα στην Αίγυπτο(!), ο Γιώργος Παπαγεωργίου στη χειρότερη ίσως υποκριτική στιγμή του ως Άγγελος/Εξάγγελος με εμφάνιση να ανακαλεί πιθανότατα τον ιερέα του χωριού με τα μακριά λευκά μανίκια, η Μαρίνα Αργυριάδου, πολύ μακριά και παντελώς ξένη (στα όρια του απαράδεκτου) στο ρόλο της Ευριδίκης ως γεροντοκόρη δασκάλα του χωριού, ο Ιεροκλής Μιχαηλίδης, βαρετός όσο ποτέ, ως κορυφαίος του Χορού σε ρόλο που θύμιζε τον πάλαι ποτέ ενωμοτάρχη ή ακόμα και τον «κομματάρχη» του χωριού όπου «τακτοποιεί» διπλωματικά όλα τα προκύψαντα προβλήματα της τοπικής κοινωνίας. Όλα τα χορικά εξαφανίζονται (ενδεικτικά το αριστουργηματικό α’ στάσιμο που μιλά για τον Άνθρωπο υποβιβάζεται σκανδαλωδώς σε κουβέντα του καφενέ), αφού διασπώνται και γίνονται ποιήματα, απαγγελίες που αρθρώνονται κάθε φορά από ένα και μοναδικό διαφορετικό μέλος του «Χορού» (Edgen Lame, Γιάννης Μαστογιάννης, Γιώργος Παπαγεωργίου, Χρήστος Σαπουντζής, Περικλής Σιούντας), Χορός που επιβεβαιώνει περίτρανα την εμπορική και εμπορεύσιμη λογική της παράστασης, να αποκομίσει το μεγαλύτερο δυνατό οικονομικό κέρδος με το μικρότερο δυνατό οικονομικό κόστος, χρησιμοποιώντας ακόμα και τους ίδιους ηθοποιούς σε ρόλους και Χορό. Έτσι, καθόλου δεν απασχόλησε και κανέναν στην παράσταση, η άστοχη σκηνοθετική δυσλειτουργία να ερμηνεύσει ο Χρήστος Σαπουντζής χορικό ως μέλος του Χορού, αμέσως μετά την ερμηνεία του ως Τειρεσίας! Πρωτοφανή πράγματα!
Χρήστος Σαπουντζής, ο οποίος διασώζεται μέσα σε όλη αυτήν τη δυσμενή συνθήκη. Η εμπειρία του και η στόφα του αντιστάθηκαν σθεναρά στην ανυπαρξία της θεατρικής σκηνοθεσίας και στην εμπορική ευτέλεια της παράστασης, καταθέτοντας μια δυναμική ερμηνεία στο ρόλο του Τειρεσία, ξεπερνώντας ακόμα και την προφανή επιδερμική εικονογραφική απόδοσή του ως τον τρελό του χωριού. Θαυμάσια άρθρωση, υποδειγματική κίνηση μέσα στην Ορχήστρα, τοποθετημένος θαρρείς από άλλη παράσταση. Μεγάλη έκπληξη και ο νεαρός Στρατής Χατζησταματίου, ο οποίος ξεπερνώντας την αρχική αμηχανία (φαντάζομαι θα σκεφτόταν κατά τις πρόβες «εμείς άλλα μάθαμε»), στάθηκε περήφανα στο ύψος του κομβικού ρόλου του Αίμωνα, με υποκριτικό ήθος , αθωότητα και ειλικρίνεια, δίνοντας μάθημα καλλιτεχνικής οντότητας απέναντι στις επιτηδευμένες ερμηνείες της παράστασης. Θεωρώ ότι έχουμε να δούμε πολλά πράγματα στο μέλλον από αυτόν τον ηθοποιό.
Τα σκηνικά και τα κοστούμια του Κέννυ Μακλέλλαν, ακολούθησαν το ύφος της παράστασης «Κυριακή στο χωριό», η ηχογραφημένη μουσική του Δημήτρη Θεοχάρη έπρεπε να ισορροπήσει ανάμεσα στην αγροτική συνθήκη και στο τηλεοπτικό θρίλερ και ακούσαμε από ζεϊμπεκιές και τσάμικα μέχρι μελωδικές συγχορδίες και αγωνιώδεις κορυφώσεις, την ίδια ακριβώς συνθήκη ακολούθησε η κίνηση του Edge Lame, μεταφέροντας σκηνικά έναν «φορεμένο» νταλκά, ενώ η κίνηση όλων σχεδόν των υποκριτών περιορίστηκε σε μιαν απαράδεκτη στατικότητα με τα χέρια μόνο να κινούνται σε εκτάσεις, ανατάσεις, προεκτάσεις. Μια συνθήκη σχολικής παράστασης.
Δυστυχώς, θεωρώ, ότι με την παράσταση αυτή, ο Τσέζαρις Γκραουζίνις , δεχόμενος να υπογράψει αυτόν ακριβώς τον υποβιβασμό της κορυφαίας αυτής τραγωδίας σε θεατρικό sequel τηλεοπτικής σειράς μέσα σε αυτήν ακριβώς τη σκηνοθετική συνθήκη, ταυτόσημη σε όλα τα στοιχεία της με την καλλιτεχνική απαξίωση και την εμπορική προσήλωση, η οποία και αυτή καταλήγει στον εύκολο δημόσιο «λιθοβολισμό» του Κρέοντα, και τη ρητορική «ανωτερότητα» και δικαίωση της Αντιγόνης, υπέγραψε ταυτόχρονα συνειδητά και τη σκηνοθετική αυτό-ακύρωσή του. Η παράσταση δεν κατάφερε καν να «αγγίξει» έστω το συναίσθημα, δεν μπόρεσε καν να μετατραπεί σε μια απλουστευμένη μελό εκδοχή του αρχαίου δράματος, μέσα στην αγωνιώδη της προσπάθεια όλα τα μεγάλα που πραγματεύεται να ευτελιστούν σε ατομική και κοινωνική μικρότητα. Δεν γνωρίζω πώς μπορεί να κερδίσει εν καιρώ όλη αυτήν την απολεσθείσα σκηνοθετική αξιοπρέπεια του. Αλλά, φέρει με τη σκηνοθετική σιωπή του, μεγάλο μερίδιο ευθύνης για αυτό το έγκλημα που συντελέστηκε στην Επίδαυρο (ή μήπως στο Διαφάνι).
Κατακλείδα: Το μάθημα, από αυτήν την παράσταση ήταν μεγάλο και για όσους επιλέγουν, αναθέτουν, καταρτίζουν και για εμάς που ενσκήπτουμε με αγάπη στο Θέατρο και για το κοινό που παρακολουθεί. Το πάθημα, μεγαλύτερο.
ΕΠΟΜΕΝΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΠΕΡΙΟΔΕΙΑΣ
ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗ-Σάββατο 3 Σεπτεμβρίου 2022, 21:00-ΘΕΑΤΡΟ ΠΕΤΡΑΣ
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ-Δευτέρα 5 Σεπτεμβρίου 2022, 21:00-ΘΕΑΤΡΟ ΔΑΣΟΥΣ
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ-Τρίτη 6 Σεπτεμβρίου 2022, 21:00-ΘΕΑΤΡΟ ΔΑΣΟΥΣ
ΑΙΓΑΛΕΩ-Πέμπτη 8 Σεπτεμβρίου 2022, 21:00-ΘΕΑΤΡΟ ΑΛΕΞΗΣ ΜΙΝΩΤΗΣ
ΠΕΙΡΑΙΑΣ-Παρασκευή 9 Σεπτεμβρίου 2022, 21:00-ΒΕΑΚΕΙΟ ΘΕΑΤΡΟ
ΒΥΡΩΝΑΣ-Κυριακή 11 Σεπτεμβρίου 2022, 21:00-ΘΕΑΤΡΟ ΒΡΑΧΩΝ
ΝΙΚΑΙΑ-Τρίτη 13 Σεπτεμβρίου 2022, 21:00-ΚΑΤΡΑΚΕΙΟ ΘΕΑΤΡΟ
ΗΡΩΔΕΙΟ-Δευτέρα 26 Σεπτεμβρίου 2022, 21:00
- Διαβάστε ΕΔΩ την κριτική για την παράσταση «Άλκηστη» του Ευριπίδη από τον Johan Simons στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
- Διαβάστε ΕΔΩ την κριτική για την παράσταση «Μήδεια» του Μποστ σε σκηνοθεσία Γιάννη Καλαβριανού από το Εθνικό Θέατρο στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
- Διαβάστε ΕΔΩ την κριτική για την παράσταση «Πέρσες» του Αισχύλου σε σκηνοθεσία Δημητρη Καραντζά στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
- Διαβάστε ΕΔΩ την κριτική για την παράσταση «Αγαμέμνων» του Αισχύλου σε σκηνοθεσία Ούλριχ Ράσε στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
- Διαβάστε ΕΔΩ την κριτική για την παράσταση «Αίας» του Σοφοκλή σε σκηνοθεσία Αργύρη Ξάφη από το Εθνικό Θέατρο στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
- Διαβάστε ΕΔΩ την κριτική για την παράσταση «Ελένη» του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία Βασίλη Παπαβασιλείου από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδας που παίχτηκε το 2021 στο Θέατρο Βράχων και θα παιχτεί το 2022 στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
