Μοναξιά – Ο κοινός παρονομαστής

επιμέλεια – Ελένη Σωτάκη

Νοιώθετε μοναξιά, δεν είστε, καθόλου, μόνοι. Ρίξτε μια ματιά γύρω σας. Η μοναξιά φαντάζει ως κοινός παρονομαστής όλων. Μια κοινή εμπειρία. Όλοι νιώθουμε, νιώσαμε, θα νιώσουμε αυτό το ψυχρό αίσθημα αποσύνδεσης από την κοινωνία.

Ο τρόπος που σχεδιάζουμε και οργανώνουμε τις πόλεις μας επηρεάζει την ανάδειξη της μοναξιάς μας. Μια συστηματική ανασκόπηση ερευνών από όλο τον κόσμο διαπιστώνει ότι πολλές πτυχές του κατασκευασμένου περιβάλλοντα χώρου επηρεάζουν τη μοναξιά.
 
Ωστόσο, κανένα χαρακτηριστικό σχεδιασμού δεν μπορεί να λυτρώσει ή έστω να παρηγορήσει τους πάντες. Υπάρχουν μέρη μέσα στην πόλη που παρέχουν ευκαιρίες για κοινωνικές αλληλεπιδράσεις ή παρουσιάζουν εμπόδια σε αυτές. Ωστόσο, κάθε άτομο ανταποκρίνεται διαφορετικά σε αυτές τις ευκαιρίες και τα εμπόδια. 
 
Τα μέρη όπου ζούμε, εργαζόμαστε και παίζουμε, για παράδειγμα, μπορούν να προωθήσουν ουσιαστικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και να μας βοηθήσουν να οικοδομήσουμε μια αίσθηση σύνδεσης. Ο προσεκτικός σχεδιασμός και διαχείριση αυτών των τόπων μπορεί να δημιουργήσει συνθήκες βελτίωσης του αισθήματος της μοναξιάς σε ολόκληρο τον πληθυσμό. 
 

•Ένα παράδειγμα (τόσο δεικτικό)

Μια ολλανδική αλυσίδα σούπερ μάρκετ υλοποίησε την ιδέα των πιο αργών ταμείων για τους ανθρώπους που τους αρέσει να συνομιλούν, βοηθώντας πολλούς, ιδιαίτερα ηλικιωμένους, να αντιμετωπίσουν τη μοναξιά. Η κίνηση αποδείχθηκε τόσο επιτυχημένη που εγκατέστησαν τα αργά ταμεία σε 200 καταστήματα.
 
Ωστόσο, η σύνδεση μεταξύ του δομημένου περιβάλλοντος και της μοναξιάς είναι πολύπλοκη. Οι δυνατότητες κοινωνικής αλληλεπίδρασης εξαρτώνται τόσο από δομικούς όσο και από εξατομικευμένους παράγοντες. Με άλλα λόγια, τα μεμονωμένα αποτελέσματα εξαρτώνται από το τι επιτρέπει σε ένα άτομο να κάνει ο σχεδιασμός ενός χώρου καθώς και από το εάν και πώς εκμεταλλεύεται αυτό το σχεδιασμό. 
 
Συγκεκριμένα, εντοπίστηκαν ορισμένες βασικές πτυχές του δομημένου περιβάλλοντος που μπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους να δημιουργήσουν συνδέσεις. Αυτές περιλαμβάνουν το σχεδιασμό κατοικιών, τα μέσα μαζικής μεταφοράς και το σχεδιασμό ανοιχτών και φυσικών χώρων. 
 

•Χαρτογραφώντας τη μοναξιά

Η ζωή σε μικρά διαμερίσματα, για παράδειγμα, μπορεί να αυξήσει τη μοναξιά. Για μερικούς ανθρώπους, αυτό συμβαίνει επειδή ο μικρότερος χώρος περιορίζει τη δυνατότητα να καλέσουν κόσμο για δείπνο ή για ένα κρασί. Άλλοι που ζουν σε κακοσυντηρημένες κατοικίες αναφέρουν παρόμοιες εμπειρίες. 

Γενικότερα, η ζωή σε περιοχές με καλή πρόσβαση σε κοινοτικά κέντρα και φυσικούς χώρους βοηθά τους ανθρώπους να κάνουν κοινωνικές συνδέσεις. Αυτοί οι χώροι επιτρέπουν τόσο προγραμματισμένες όσο και απροσδόκητες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. 

Η ζωή σε περιβάλλοντα με καλή πρόσβαση σε προορισμούς και επιλογές μεταφοράς προστατεύει επίσης από τη μοναξιά. Ειδικότερα, ωφελεί άτομα που χρησιμοποιούν έναν ενεργητικό τρόπο μετακίνησης (περπάτημα και ποδήλατο), καθώς και δημόσια μέσα μεταφοράς υψηλής ποιότητας. 

Αυτή η διαπίστωση θα πρέπει να έχει νόημα για όποιον περπατά ή παίρνει το λεωφορείο. Τότε είναι πιο πιθανό να αλληλεπιδράσουμε με τους γύρω μας παρά όταν βρισκόμαστε στην ιδιωτικότητα του αυτοκινήτου μας. 

Ομοίως, δομημένα περιβάλλοντα που έχουν σχεδιαστεί για να είναι ασφαλή — από το έγκλημα, την κυκλοφοριακή συμφόρηση και τη ρύπανση — επιτρέπουν επίσης στους ανθρώπους να εξερευνούν τις γειτονιές τους εύκολα με τα πόδια. Για άλλη μια φορά, αυτό τους δίνει περισσότερες ευκαιρίες για κοινωνικές αλληλεπιδράσεις που μπορούν, ενδεχομένως, να μειώσουν τη μοναξιά. 

Τα περιβάλλοντα όπου οι άνθρωποι μπορούν να εκφραστούν βρέθηκε ότι προστατεύουν επίσης από τη μοναξιά. Για παράδειγμα, όσοι μπορούσαν να «φτιάξουν σπίτι» της αρεσκείας τους ανέφεραν ότι αισθάνονται λιγότερο μόνοι. Το ίδιο ανέφεραν και όσοι ένιωθαν ότι «ταιριάζουν» ή ταυτίζονται με τους γείτονες τους. 

•Άλλοι σημαντικοί και λιγότερο προφανείς παράγοντες

Η σημασία της κοινωνικοοικονομικής κατάστασης πρέπει να αξιολογηθεί. Η αλληλεπίδραση μεταξύ των οικονομικών ανισοτήτων και του δομημένου περιβάλλοντος μπορεί να στερήσει σε πολλούς το δικαίωμα στη ζωή χωρίς μοναξιά. 

Για παράδειγμα, η ιδιόκτητη κατοικία μπορεί να είναι σημαντική επειδή οι άνθρωποι που νοικιάζουν δεν μπορούν να διαμορφώσουν τα σπίτια τους με τον τρόπο ακριβώς που τα θέλουν. Τα άτομα με χαμηλότερα εισοδήματα δεν έχουν πάντα την πολυτέλεια να ζουν κοντά σε φίλους ή σε μια γειτονιά όπου αισθάνονται αποδεκτοί. Οι περιοχές με χαμηλότερα εισοδήματα εμφανίζονται επίσης συχνά να μην εξυπηρετούνται από αξιόπιστες δημόσιες συγκοινωνίες, καλοδιατηρημένους φυσικούς χώρους και καλά σχεδιασμένους δημόσιους χώρους.

Συμπερασματικά, πολλές πτυχές του δομημένου περιβάλλοντος μπορούν να ενισχύσουν τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και να ελαχιστοποιήσουν τη μοναξιά. Το βασικό εύρημα, ωστόσο, είναι ότι δεν υπάρχει ένα ενιαίο δομημένο περιβάλλον που να αναγνωρίζεται και να υιοθετείται  παγκοσμίως ως «καλό» ή «κακό» αναφορικά με τη μοναξιά. 

Ναι, μπορούμε να σχεδιάσουμε και να χτίσουμε τις πόλεις μας για να μας βοηθήσουν να καλύψουμε την έμφυτη ανάγκη μας για κοινωνική σύνδεση. Αλλά το πλαίσιο έχει σημασία, όπως και το γεγονός ότι διαφορετικά άτομα θα ερμηνεύσουν διαφορετικά τα δομημένα περιβάλλοντα.