Παγκόσμια ημέρα του Θεάτρου: Ο Μπρεχτ για το νέο στην επιστήμη του Θέατρου, το στιλ, τη λογική και το συναίσθημα. Αντίθετα, το θέατρο, η λογοτεχνία, η τέχνη πρέπει να δημιουργήσουν το «ιδεολογικό εποικοδόμημα» για την πραγματική αποτελεσματική ανακατάταξη του τρόπου ζωής της εποχής μας.
Παγκόσμια ημέρα του Θεάτρου σήμερα και δε θα μπορούσαμε παρά να υπενθυμίσουμε στους σύγχρονους ταγούς του Ελληνικού Θεάτρου, δύο-τρεις επισημάνσεις του Μπέρτολτ Μπρεχτ, για τη ενεργοποίηση της ζωντάνιας του θεάτρου και της ανανέωσης του.
Γραμμένο το 1927, περιλαμβάνεται στο έργο του «Για το ρεαλισμό», μια συλλογή προβληματισμών , στοχασμών και αναζητήσεων του θεατρανθρώπου γύρω από τη τέχνη και τις φόρμες της και έχει τίτλο «Παρατήρηση για τις δυσκολίες του επικού θεάτρου».
Και παρόλο που αναφέρεται συγκεκριμένα στο Θέατρο που ο ίδιος καλλιέργησε, δεν μπορεί να μην σταθεί κανείς στην αποστροφή του ότι μια ολοκληρωτική αλλαγή στο θέατρο πρέπει να ανταποκρίνεται σε μια συνολική πνευματική αλλαγή και να συνειδητοποιήσει ότι αφορά ολόκληρο το σύγχρονο Θέατρο. Και κάτω από αυτό το πρίσμα να εξηγήσει γιατί σήμερα δεν υπάρχει ανανέωση στο Θέατρο αλλά αναμάσημα, γιατί το παλιό και το ξεπερασμένο, φοράει απλά αστραφτερά νέα ρούχα, χωρίς να κάνει καμιά τομή. Γιατί ο θεατής βγαίνει σήμερα από μια παράσταση με το αίσθημα ότι «το έχει ξαναδεί».
Και βεβαίως, δεν μπορούμε να μην σταθούμε (μέρα που’ ναι) και στον πρόλογο που συνοδεύει το έργο, για την ίδια την τέχνη: « Σε αυτήν την εποχή των αποφάσεων πρέπει ακόμα και η τέχνη ν’ αποφασίσει. Μπορεί να γίνει όργανο των λίγων, εκείνων που καθορίζουν τη μοίρα των πολλών και απαιτούν μια πίστη, που πάνω απ’ όλα πρέπει να είναι τυφλή, και μπορεί ακόμη να πάει με το μέρος των πολλών εναποθέτοντας τη μοίρα τους στα ίδια τους τα χέρια. Μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους σε παραλήρημα, αυταπάτες και φαντασιώσεις, όπως μπορεί να τους οδηγήσει στην πραγματικότητα. Μπορεί να μεγαλώσει την άγνοια, όπως μπορεί να μεγαλώσει και τη γνώση, Μπορεί ν’ απευθυνθεί στις εξουσίες εκείνες που αποδεικνύουν τη δύναμή τους καταστρέφοντας και σ’ εκείνες που αποδεικνύουν τη δύναμή τους βοηθώντας»
«Παρατήρηση για τις δυσκολίες του επικού θεάτρου».
Ένα θέατρο που αναλαμβάνει σοβαρά την προσπάθεια να παρουσιάσει ένα από τα καινούρια έργα, ριψοκινδυνεύει μια ολοκληρωτική αλλαγή. Το κοινό παρίσταται, επομένως, σ’ έναν αγώνα μεταξύ θεάτρου και έργου, μια σχεδόν ακαδημαϊκή επιχείρηση κατά την οποία, εφόσον ενδιαφέρεται γενικά για τη διαδικασία ανανέωσης του θεάτρου, να διαπιστώσει αν το θέατρο θα βγει μέσα από αυτόν τον θανάσιμο αγώνα νικητής ή ηττημένος. (Το θέατρο μπορεί σήμερα να νικήσει το έργο μόνο αν καταφέρει να αποφύγει γενικά τον κίνδυνο της αλλοίωσης του από το έργο, κάτι που μέχρι αυτή τη στιγμή το καταφέρνει σχεδόν πάντα.) Προς το παρόν, είναι αποφασιστικό όχι αν το έργο επενεργεί πάνω στο κοινό, αλλά αποκλειστικά και μόνο αν έχει αποτέλεσμα πάνω στο θέατρο.
Αυτή η κατάσταση θα συνεχιστεί μέχρι να επεξεργαστούν τα θέατρα το στιλ των παραστάσεων που απαιτούν και καθιστούν δυνατά τα έργα μας. Δεν αρκεί, λοιπόν, να εφεύρουν τα θέατρα ένα είδος ιδιαίτερου στιλ, περίπου όπως έγινε με τη σαιξπηρική σκηνή του Μονάχου, η οποία μπορούσε να χρησιμοποιηθεί μόνο για Σαίξπηρ, αλλά ένα στιλ που θα βάλει σε καινούρια ενέργεια ολόκληρο το ζωντανό ακόμη τμήμα του θεατρικού ρεπερτορίου.
Η ολοκληρωτική αλλαγή του θεάτρου δεν πρέπει βέβαια ν’ ακολουθήσει κάποια καλλιτεχνική διάθεση, πρέπει απλά ν’ ανταποκρίνεται στην ολοκληρωτική πνευματική αλλαγή της εποχής μας.
Τα γνωστά συμπτώματα αυτής της πνευματικής αλλαγής θεωρούνταν μέχρι τώρα απλά σαν συμπτώματα αρρώστιας. Αυτό συμβαίνει κάπως δικαιολογημένα, γιατί φυσικά στην αρχή φαίνονται μόνο από τα φαινόμενα παρακμής του παλιού. Θα ήταν όμως αποτυχία να θεωρηθούν αυτά τα φαινόμενα, όπως και ο λεγόμενος αμερικανισμός, σαν κάτι το διαφορετικό από εκείνες τις αρρωστημένες αλλαγές που προκάλεσαν πραγματικές πνευματικές επιρροές νέου είδους στο γερασμένο σώμα του πολιτισμού μας. Και θα ήταν αποτυχία το να μη θεωρηθούν οι καινούριες ιδέες γενικά σαν ιδέες και σαν πνευματικά φαινόμενα και να θελήσουμε να ορθώσουμε απέναντί τους το θέατρο σαν προμαχώνα του πνεύματος. Αντίθετα, το θέατρο, η λογοτεχνία, η τέχνη πρέπει να δημιουργήσουν το «ιδεολογικό εποικοδόμημα» για την πραγματική αποτελεσματική ανακατάταξη του τρόπου ζωής της εποχής μας.
Η νέα δραματουργία στα έργα της χαρακτηρίζει σαν θεατρικό στιλ της εποχής μας το επικό θέατρο. Δεν είναι δυνατό ν’ αναπτύξει κανείς τις αρχές του επικού θεάτρου σε λίγες γραμμές. Αφορούν, η καθεμιά και ως επί το πλείστον ανολοκλήρωτες, την παρουσίαση από τον ηθοποιό, τη σκηνική τεχνική, τη δραματουργία, τη θεατρική μουσική, τη χρήση του φιλμ, και τα λοιπά. Το ουσιαστικό στο επικό θέατρο είναι ίσως ότι δεν απευθύνεται τόσο στο συναίσθημα όσο στη λογική του θεατή. Ο θεατής δεν πρέπει να βιώνει αυτό που βλέπει, αλλά αντίθετα να το αναλύει. Θα ήταν βέβαια εντελώς λάθος να θέλουμε να στερήσουμε απ’ αυτό το θέατρο το συναίσθημα. Αυτό θα οδηγούσε μόνο στο να θέλουμε να στερήσουμε σήμερα ακόμα το συναίσθημα από την επιστήμη.
Μπέρτολτ Μπρεχτ, 27 του Νοέμβρη 1927
