Στη διασκευή της κωμωδίας «Βάτραχοι» του Αριστοφάνη, η Έφη Μπίρμπα καταθέτει μια διαφορετική ανάγνωση της, εντελώς προσωπική και ιδιαίτερη, μεταλλάσσοντας ριζικά το «γενετικό υλικό» της κωμωδίας σε μια τραγωδία της ανθρώπινης ύπαρξης και της τελεστικής αναζήτησης της ένωσής της με το Θείο.
«Εν αρχή ή εν τέλει και στην τραγωδία και στην κωμωδία, ην ο Διόνυσος εν κωμώ ή εν τράγω!» Αυτός ο λόγος του Πάρι Τακόπουλου, δικαιολογεί εν πολλοίς τις αλλεπάλληλες εναλλαγές των δύο ειδών στις αναπαραστάσεις του αρχαίου δράματος (ειδικότερα στις σύγχρονες) με κωμικές σκηνές στις τραγωδίες και τραγικές στις κωμωδίες του Αριστοφάνη.
Στην περίπτωση, ωστόσο, των «Βατραχιών», διασκευή της κωμωδίας «Βάτραχοι» του Αριστοφάνη, η Έφη Μπίρμπα καταθέτει μια διαφορετική ανάγνωση της, εντελώς προσωπική και ιδιαίτερη, μεταλλάσσοντας ριζικά το «γενετικό υλικό» της κωμωδίας σε μια τραγωδία της ανθρώπινης ύπαρξης και της τελεστικής αναζήτησης της ένωσής της με το Θείο. Υπό αυτό το σκεπτικό η επιλογή αυτού του έργου που καταπιάνεται με την κατάβαση στον Άδη για την επαναφορά του Πνεύματος και της Ποίησης στη Γη, ήταν η πλέον σωστή και η ανάγνωσή του η πλέον αναμενόμενη με βάση την κοσμοθεωρία της Έφης Μπίρμπα και του Άρη Σερβετάλη.
’Οσο όμως το καλλιτεχνικό ζευγάρι, έβρισκε τα κοσμογονικά πατήματά του μέσα σε αυτό το έργο του Αριστοφάνη, τόσο αυτό απομακρυνόταν από την πηγή του και από τη ρίζα του. Ο πηγαίος λόγος του Αριστοφάνη, ο τόσο άξια, περιπαικτικά και λεξιπλαστικά δομημένος ώστε να προκαλεί γέλιο με την πνευματική ένδεια της εποχής του (βρισκόμαστε μόλις ένα χρόνο πριν την ήττα των Αθηναίων στον Πελοποννησιακό πόλεμο), λέξη τη λέξη μεταμορφώνεται σε ένα υπαρξιακό, ξεκάθαρα φιλοσοφικό και σίγουρα κατηχητικής διδαχής λειτουργικό δράμα με θρησκειολογικές αναφορές και συμβολισμούς. Η μετάφραση του Κωνσταντίνου Μπλάθρα η οποία έχει διατηρήσει τη «λέξη» αλλά έχει μεταπλάσει την «έννοια» του κειμένου, και η δραματουργική επεξεργασία του ίδιου σε συνεργασία με τη σκηνοθέτιδα και τον Άρη Σερβετάλη παρόλο που μένει πιστή στο αριστοτέλειο σχήμα της πρότασης (παράθεση των δραματικών στοιχείων)-επίτασης (ανάμειξή τους σε ενιαίο σύνολο) – καταστροφής (λύσιμο και επιστροφή στην πρωθύστερη κανονικότητα), χρησιμοποιούν την αντιστροφή κωμικών και δραματικών στοιχείων ως μέσο, μια δραματουργική τεχνική με επιρροές από τον Μέγερχολντ. Ακόμα και η σκηνογραφία της Έφης Μπίρμπα, φέρει κάτι από αυτήν την ανατρεπτική οπτική, με τον γιγαντιαίο αραμπά που αρχικά προσλαμβάνεται ως λαϊκό στοιχείο –αναφορά σε κλασικά ιστορικά λαογραφικά ανεβάσματα του Αριστοφάνη στο παρελθόν, για να αποκαλυφθεί αργότερα η γιγάντια ανθρώπινη καρδιά που κρύβει, ως ένα απόλυτο εξπρεσιονιστικό στοιχείο που τελικά θα δεσπόσει και θα επιβληθεί στην παράσταση. Εκεί θα γίνει και η κατά Έφη Μπίρμπα και Άρη Σερβετάλη παράβαση.
Παράβαση που θα ορίσει όλο το ιδεολογικό πλέγμα της παράστασης για την αγάπη ως μέσο ένωσης με το Θείο, την προσευχή ως προνομιακή ανθρώπινη δυνατότητα με εφαρμογή διακειμενικότητας (αναγνωρίσαμε ψήγματα από Τ.Σ. Έλιοτ). Ακόμα και η απόλυτα κωμική σκηνή του αγώνα του Ευριπίδη και του Αισχύλου, η με τόσα κωμικά και σατιρικά στοιχεία (κατά την άποψη μου αποτελεί μια από τις τελειότερες κωμικές σκηνές του Αριστοφάνη) αναδιοργανώνεται μεταφερόμενη ως μια κυριολεκτική τραγική αναπαράσταση των έργων τους. Αναγνωρίσαμε Θερβάντες, είδαμε απελπισμένους μπεκετικούς ήρωες, ξεκινήσαμε την κάθοδό μας στον χθόνιο κόσμο με τη μελαγχολία ενός Τένεσι Ουίλιαμς σε ένα παρατεταμένο, αναλυτικό και επεξηγηματικό διαλάλημα του δωρικού «flores para muertos» (λουλούδια για τους πεθαμένους), και ακούσαμε επί μακρόν πόσο έχουν κυριεύσει οι αριθμοί την εποχή μας, μιας και όλοι μας πια αποτελούμε αριθμούς (από αυτούς τους προβληματισμούς που προβάλλει επιτακτικά η χριστιανική δογματική σήμερα).
Η εικαστική πανδαισία που ντύνει η Έφη Μπίρμπα σκηνικά την Ορχήστρα, με το πρώτο βλέμμα φαντάζει λιτή, ωστόσο υπάρχει μια βαθιά σκηνογραφική μελέτη και σχεδιασμός, που ξεδιπλώνεται εντυπωσιακά σα βεντάλια. Υποδειγματικά κοστούμια με τη συνεργασία και πάλι της σκηνοθέτιδας και της Βασιλείας Ροζάνα, δημιουργούν την απαραίτητη μυσταγωγική ατμόσφαιρα που ήταν και το ζητούμενο της παράστασης, συμβάλλοντας στη δημιουργία αέρινων, πνευματικών πλασμάτων και μετατρέποντας τον Κάτω Κόσμο σε έναν πνευματικό τόπο, μια ουτοπική, ιδεώδη πολιτεία που τώρα βρίσκεται στα έγκατα της Γης και όχι στα επουράνια, και που ευδοκιμεί χάριν Πνευμάτων και Ψυχών και όχι από νεφέλες και πουλιά. Παρόλα αυτά είναι αποτυπωμένος ένας κόσμος στεγνός και στείρος σε σχέση με τον πιπεράτο αριστοφάνειο Άδη. Τα φώτα του Γιώργου Καρβέλα αναδεικνύουν τη σκοτεινιά της ανθρώπινης ζωής, αποφεύγοντας πεισματικά να φωτίσουν πρόσωπα και επιμένοντας να ιχνηλατούν σκιές. Η μουσική του Constantine Skourlis, υπογράμμισε την τραγική μεταποίηση του δράματος σε βάρος είναι αλήθεια της κωμικότητας (ακόμα και τα κωμικά βατράχια ακούστηκαν σαν εκκλησιαστικό απολυτίκιο)
Συγκλονιστικό το δίδυμο Άρη Σερβετάλη και Μιχάλη Σαράντη, σε μια διαδοχική αλληλοσυμπλήρωση. Ο Άρης Σερβετάλης αξιοποίησε στο έπακρο, όπως κάνει πάντα την πλαστικότητα του σώματος του, διατηρώντας την εσωτερικότητα, ερμηνεύοντας τον εξωστρεφή Διόνυσο επίσης παράδοξα με ένα είδος πεφωτισμένης θεϊκής γαλήνης, και με επίγευση κυνικού φιλοσόφου. Ο Μιχάλης Σαράντης, κράτησε γερά στις πλάτες του την κωμικότητα, ισορροπώντας την τραγική διάσταση της παράστασης, αποφεύγοντας τις ευκολίες και αποκαλύπτοντας με τον Ξανθία του μια ερμηνευτική πτυχή του που σπάνια έχουμε την ευκαιρία να απολαύσουμε στη σκηνή. Θαυμάσια άρθρωση και υποκριτική υπεροχή από τον Έκτορα Λιάτσο στους ρόλους του Ηρακλή και του Ευριπίδη, που μας δείχνει για μια ακόμα φορά μετά τον Ρωμαίο του (σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά στο Εθνικό Θέατρο) πόσα πολλά μπορούμε να περιμένουμε από αυτόν. Ο Αργύρης Ξάφης, με εμπειρία στην Ορχήστρα της Επιδαύρου, ακολούθησε με πλήρη συνέπεια τη σκηνοθετική οδηγία του «μετρημένου» Αισχύλου, ενώ επέδειξε μια απόμακρη ουδετερότητα ως Αιακός, ενώ και ο Μιχάλης Θεοφάνους (ο οποίος έχει επιμεληθεί και τη θαυμάσια κίνηση, αξίζει να αναφερθεί το σύρσιμο της κατάβασης στον Άδη αλλά και το αέρινο ρολάρισμα των Πλαθάνων), επιδίδεται σε μια εμπνευσμένη ερμηνεία του Χάρωνα. Θαυμάσια δουλεμένες Πλαθάνες τα τέσσερα κορίτσια της παράστασης (Ηλέκτρα Νικολούζου, Μαίρη Μηνά, Αλεξάνδρα Καζάζου, Νάνσυ Μπούκλη) όλες τους φέρουν επάξια στις πλάτες τους το μέλλον του θεάτρου μας. Πειθαρχημένες, με συγχρονισμό σαν να αποτελούν μέρος ενός ανσάμπλ ρυθμικής γυμναστικής, καλαίσθητες φιγούρες αισθητικής τελειότητας σε λόγο και δράση με την Ηλέκτρα Νικολούζου να μας κερδίζει με τον Αγγελιοφόρο της. Στο χορό Βατράχων, Μυστών και Ακολούθων Αιακού θα δούμε και τον Κυριάκο Σαλή.
Μια ιεροτελεστική παράσταση, με ένα αμφίσημο φινάλε, όπου ο δούλος Ξανθίας εγκαταλείπεται στον Άδη, προφανώς ως αναφορά στη θυσία του Θεανθρώπου, όπου ο Διονυσιασμός της Αττικής κωμωδίας έδωσε τη θέση του στην μεταφυσική έκσταση. Παράσταση που αναμφισβήτητα είχε εσωτερική δύναμή αλλά όχι ζωντάνια. Είχε πνευματικότητα αλλά όχι πνεύμα Αριστοφάνη. Και είχε μια ηθικοπλαστική διδαχή μέσα σε μια πραγματικά κατανυκτική ατμόσφαιρα και ένα θαυμάσιο εικαστικό περιβάλλον που λειτούργησε απόλυτα στη νύχτα της Επιδαύρου.
υγ Η παράσταση δυστυχώς δεν διαθέτει πρόγραμμα, τουλάχιστον στις Επιδαύρειες παραστάσεις. Μια τέτοια διασκευή, μια τετοια διαφορετική ανάγνωση αυτής της κωμωδίας του Αριστοφάνη όφειλε να έχει, τόσο για να φωτίσει το κοινό με τα επιμέρους στοιχεία της διαφορετικότητάς της και για τις διακειμενικές συναλλαγές της, όσο και για την αρχειακή και ιστορική αποτίμηση της μοναδικότας της.
Σταθμοί Περιοδείας:
Κυριακή 20/8 | Θέατρο Δελφών “Φρύνιχος” – Δελφοί, Φωκίδα
Παρασκευή 25/8 & Σάββατο 26/8 | Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων – Καβάλα
Κυριακή 27/8 | Υπαίθριο θέατρο ΕΗΜ – Φρόντζου – Γιάννενα, Ιωάννινα
Δευτέρα 28/8 | Υπαίθριο Δημοτικό Θέατρο Κοζάνης – Κοζάνη
Πέμπτη 31/8 | Ωδείο Ηρώδου Αττικού – Αθήνα
Δευτέρα 11/9 & Τρίτη 12/9 | Θέατρο Δάσους – Θεσσαλονίκη
Προπώληση Εισιτηρίων Περιοδείας: viva.gr
- Διαβάστε ΕΔΩ την κριτική για την παράσταση «Ιππόλυτος» του Ευριπίδη από την Κατερίνα Ευαγγελάτου και το Εθνικό Θέατρο στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
- Διαβάστε ΕΔΩ την κριτική για την παράσταση «Σφήκες» του Αριστοφάνη από τη Λένα Κιτσοπούλου και τη σύμπραξη Εθνικού Θεάτρου και Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδας στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
- Διαβάστε ΕΔΩ την κριτική για την παράσταση «Συμπτώματα από την έλλειψη βάρους» του Γιάννη Σκαραγκά από την Έμιλυ Λουϊζου στο Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου
- Διαβάστε ΕΔΩ την κριτική για την παράσταση «Μήδεια» του Φρανκ Κάστορφ στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
- Διαβάστε ΕΔΩ την κριτική για την παράσταση «Θήβα: A global civil war» του Παντελή Φλατσούση στο Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου
- Διαβάστε ΕΔΩ την κριτική για την παράσταση «Φιλοκτήτης» του Χρήστου Οικονόμου από τον Σαράντο Γεώργιο Ζερβουλάκο στο Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου
- Διαβάστε ΕΔΩ την κριτική για την παράσταση «Οιδίπους επί Κολωνώ» του Σοφοκλή από τον Γιώργο Σκεύα στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
- Διαβάστε ΕΔΩ την κριτική για την παράσταση «Γίνεται δέντρο το πουλί;» του Χρήστου Χωμενίδη από τον Τάκη Τζαμαργιά στο Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου
- Διαβάστε ΕΔΩ την κριτική για την παράσταση «Εκάβη» του Ευριπίδη από την Ιώ Βουλγαράκη στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
- Διαβάστε ΕΔΩ την κριτική για την παράσταση «Τρωάδες» του Ευριπίδη από τον Χρήστο Σουγάρη και το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδας στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
